Мамлакатимизда илм-фанни ривожлантириш, илм аҳлини қўллаб-қувватлаш ва уларга тегишли шарт-шароит яратишга ҳамда олий малакали илмий ва илмий-педагог кадрларни тайёрлаш ва уларни давлат аттестациясидан ўтказиш ишлари сифатини оширишга катта эътибор берилмоқда.

Мустақиллик шарофати туфайли жамиятимиз ҳаётининг барча жабҳаларида, жумладан, илм-фан, таълим, олий малакали илмий ва илмий-педагог кадрлар тайёрлаш ва уларни давлат аттестациясидан ўтказиш соҳаларида туб сифатий ўзгаришлар амалга оширилмоқда. Бугунги кунда бу ўзгаришлар олий малакали илмий ва илмий-педагог кадрлар тайёрлаш ва уларни давлат аттестациясидан ўтказиш ҳамда таълим жараёнининг мазмун-мундарижасида ҳам ўзининг яққол ифодасини топмоқда. Жумладан, ижтимоий фанлар бўйича тузилган дастурларнинг мазмуни воқеликка турлича ёндашув ва қарашларни бир-бирига қарама-қарши қўйишдан холи этилиб, масала ва муаммолар илмий, холис ва тизимли ёритила бошлаганини қайд этиш лозим. Ижтимоий фанлар барча даврларда замон билан ҳамнафас бўлиб келган, вақт долзарб муаммо сифатида кун тартибига қўйган масалаларни ўзининг предмети ва вазифаларидан келиб чиқиб, ҳал қилган. Мамлакатимиз ижтимоий йўналтирилган барқарор бозор иқтисодиёти, кучли демократик ҳуқуқий давлат ва фуқаролик жамиятини барпо этишга асосланган ўзига хос тараққиёт йўлидан дадил одимлаб бормоқда. Бу йўлда мамлакатимизда ижтимоий-иқтисодий, маънавий-маданий, сиёсий-ҳуқуқий соҳаларда кенг қамровли ислоҳотлар амалга оширилмоқда. Тараққиётнинг ўзбек модели жаҳон ҳамжамияти томонидан эътироф этилмоқда.

Олий малакали илмий ва илмий-педагог кадрлар тайёрлаш ишлари сифатини оширишда ихтисослашган кенгашлар фаолиятини ОАК Низомлари асосида ташкил этиш алоҳида аҳамият касб этади. Бу борада Олий аттестация комиссияси томонидан тегишли ишлар мунтазам равишда амалга оширилмоқда. ОАК Президиумининг 2007 йил 26 апрель куни бўлиб ўтган йиғилишида ихтисослашган кенгашлар фаолиятини ОАК Низомлари асосида ташкил этиш масалалари атрофлича муҳокама қилиниб, ушбу масалани Олий аттестация комиссиясининг 2007 йилда олий малакали илмий ва илмий-педагог кадрлар тайёрлаш сифатини ошириш чора-тадбирлари дастури доирасида алоҳида назорат қилиб бориш мақсадга мувофиқ деб топилди.

Мамлакатимиз ижтимоий-иқтисодий ривожланишини, кенг қамровли ислоҳотларни мувоффақиятли амалга оширилишини ва жамиятнинг маънавий янгиланишини таъминлашда олий малакали илмий ва илмий-педагог кадрлар тайёрлаш муҳим вазифалардан бири ҳисобланади. Бу борада Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2007 йил 12 февралдаги 2006 йилда мамлакатни ижтимоий-иқтисодий ривожлантириш якунлари ҳамда 2007 йилда иқтисодий ислоҳотларни чуқурлаштиришнинг энг муҳим устувор йўналишларига бағишланган Вазирлар Маҳкамаси мажлисидаги маърузасидан келиб чиқадиган вазифалар асосида олий малакали илмий ва илмий-педагог кадрлар тайёрлаш сифатини оширишга алоҳида масъулият билан ёндошишни талаб этилади.

Маълумки, олий малакали илмий ва илмий-педагог кадрлар тайёрлаш ишлари сифати жамият тараққиёти ва ижтимоий-иқтисодий ривожланишга бевосита таъсир кўрсатадиган муҳим омиллардан бири ҳисобланади. Мустақиллик йилларида мамлакатимизда илм-фанни ривожлантириш ҳамда олий малакали илмий ва илмий-педагог кадрларни давлат аттестациясидан ўтказиш ва кадрлар тайёрлаш ишлари сифатини ошириш юзасидан сезиларли ишлар амалга оширилди. Бугунги кунда илм-фаннинг деяри барча йўналишлари бўйича ихтисослашган кенгашлар фаолият кўрсатмоқдалар. Шунингдек, диссертация ҳимояси дастлабки экспертиза жараёнидан тўлиқ ОАК Низомлари талабларига мос равишда ўтказилиши кераклигига ҳеч кимда шубҳа йўқдир.

Олий малакали илмий ва илмий-педагог кадрлар тайёрлаш ишлари сифатини ошириш аттестация органлари олдида турган асосий долзарб вазифалардан биридир. Олий аттестация комиссияси томонидан олий малакали илмий ва илмий-педагог кадрлар тайёрлаш ишлари сифатини ошириш, ихтисослашган кенгашлар фаолиятларини ҳамда аттестация жараёнларини ОАК Низомлари ва меъёрий талаблари асосида ташкил этиш юзасидан тегишли илмий-ташкилий, меъёрий, услубий ва бошқа тадбирлар амалга оширилмоқда. Лекин, таҳлиллар ва экспертизаларнинг кўрсатишича, амалга оширилаётган чора-тадбирларга қарамасдан олий малакали илмий ва илмий-педагог кадрлар тайёрлаш ишлари сифатини оширишда ва ихтисослашган кенгашлар фаолиятларини талаб даражасида ташкил этишда мавжуд камчиликларга охиригача барҳам берилмаяпти. ОАКда аниқланган камчиликлар асосида 2007 йилнинг январ ойида ОАК Президиумининг қарори билан 14 нафар фан доктори илмий даражасига талабгорларнинг 2 нафарининг (14,3 фоиз) ва 60 нафар фан номзоди илмий даражасига талабгорларнинг 15 нафарининг (25,0 фоиз) аттестация ишларига рад жавоби берилди.

Олий аттестация комиссиясида 2006 йилнинг 27 ноябр куни педагогика ва психология фанлари бўйича олий малакали илмий ва илмий-педагог кадрлар тайёрлаш ва диссертация ишлари самарадорлигини ошириш масалаларига бағишланган йиғилиш ўтказилди. Йиғилишда Олий ва ўрта махсус таълими вазирлиги вакиллари, ОАК Педагогика ва психология фанлари бўйича эксперт кенгаши аъзолари ҳамда шу йўналишдаги ихтисослашган кенгашлар раҳбариятлари иштирок этдилар. Ушбу йиғилишда шунингдек Ўзбекистон давлат жаҳон тиллари университети ректори Ғ.Б.Шоумаров, Навоий давлат педагогика институти ректори И.Х.Ибрагимов, Ўзбекистон Миллий университети проректори Х.А.Тўйчиев ва Тошкент давлат педагогика университети проректори М.Хайдаров қатнашдилар.

Ўзбекистонда иқтисодий ислоҳотларни муваффақиятли амалга оширишни таъминлашда, жумладан, иқтисод фанлари соҳасида олиб борилаётган илмий тадқиқот ишларининг натижавийлиги ҳамда олий малакали илмий ва илмий-педагог кадрлар тайёрлаш ишлари муҳим аҳамият касб этади.

Олий аттестация комиссиясининг асосий вазифаларидан бири илмий-техника тараққиётининг устувор йўналишларига мос ҳолда докторлик ва номзодлик диссертациялари мавзулари мониторингини амалга ошириш ҳисобланади. OAK ваколати доирасида диссертация мавзуларини илмий-техника тараққиётининг устувор йўналишларига мос ҳолда бажариш ва долзарб муаммоларни ҳал этишга йўналтириш мақсадида диссертациялар мавзулари илмий кенгашларнинг тавсиялари асосида ОАКнинг тегишли эксперт кенгашларида мутахассислар томонидан чуқур муҳокамадан ўтказилиб, уларнинг тавсияси асосида "OAK Бюллетени" журналида чоп этилмоқда.

1992-2005 йиллар мобайнида Олий аттестация комиссиясида Иқтисодиёт фанлари бўйича 105 нафар талабгор иқтисод фанлари доктори илмий даражасида тасдиқланиб, уларнинг йиллар бўйича тақсимланиши анча нотекис. Ўтган давр ичида ўрта ҳисобда йилига 8 та диссертация ҳимояси амалга оширилган. Бу кўрсаткич нисбий олинганда нормал кўринса-да, ҳимояларнинг ихтисосликлар бўйича етарли эмаслигини кўрсатади. Ёки, 08.00.01, 08.00.03, 08.00.04, 08.00.05, 08.00.06 ихтисосликлари бўйича йилига ўрта ҳисобда 1-1,4 тадан ҳимоя амалга оширилган. Қолган ихтисосликлар бўйича эса ўрта ҳисобда йилига 0,07 – 0,6 тадан диссертация ҳимоя қилинган. Шу билан бир қаторда бажарилаётган диссертация ишларининг илмий-назарий савияси ва амалий аҳамиятини ошириш муҳим вазифалардан бири эканлигини таъкидлаш зарур. Тасдиқланган диссертация ишларида қатор, жумладан, экспортга йўналтирилган миллий иқтисодий моделнинг илмий-назарий муаммолари тадқиқ қилинган ва республиканинг жаҳон иқтисодий тизимига кириб бориш баъзи муаммолари асослаб берилган; пул бозори амал қилиши ва монетар сиёсатни амалга ошириш юзасидан тегишли таклиф ва тавсиялар асослаб берилган.

Изчиллик билан ривожланиб бораётган халқ хўжалиги тармоқлари республика фани, жумладан «Ер ҳақидаги фанлар» атрофида мужассамлашган олимлар, мутахассислар олдига ҳам кўплаб янгидан-янги долзарб муаммолар қўйиб турибди. Шуни таъкидлаш керак-ки, «Ер ҳақидаги фанлар» йўналишларида фаолият кўрсатиб келаётган олимлар фундаментал илмий-амалий ва услубий долзарб муаммоларни доимо муваффақиятли, қатор ҳолларда эса илғор халқаро даражаларда бажариб келган ва келмоқда ҳам. Булар, албатта, ўтиш давридаги объектив ва субъектив қийинчилик ва муаммолар заминида амалга оширилаётганлиги ҳам ҳаммага маълум.

Ўзбекистон Республикасининг “Таълим тўғрисида”ги ва “Кадрлар тайёрлаш миллий дастури” тўғрисидаги Қонунларига мувофиқ ҳозирги вақтда олий малакали илмий ва илмий-педагог кадрлар тайёрлашда энг асосий вазифа сифатли фан докторлари ва фан номзодлари тайёрлаш ҳамда илмий тадқиқот ишлари натижаларининг самарадорлигини оширишдир. Бу вазифани амалга оширишда илмий ва илмий-педагог кадрларни давлат аттестациядан ўтказиш жараёнларини маъсулият билан жиддий ташкил қилиш жуда муҳим аҳамиятга эгадир. Ўзбекистон Республикиси Вазирлар Маҳкамаси ҳузуридаги Олий аттестация комиссиясининг ташкил этилганига 13 йилдан ошди. Республикамиз ўз мустақиллигига эришганлиги туфайли биз ўзимизнинг Олий аттестация комиссиямиз (ОАК)га эга бўлдик.

Ҳозирги вақтда Ўзбекистон Республикасининг “Таълим тўғрисида”ги ва “Кадрлар тайёрлаш миллий дастури туғрисида”ги Қонунларига мувофиқ илмий ва илмий-педагог кадрлар тайёрлаш сифатига алоҳида эътибор бериш жуда муҳим аҳамиятга эга. Мустақил республикамиз илм-фанини жаҳон миқёсига олиб чиқиш, замонавий технологиялар яратиш, яратилган илғор технологиялардан самарали фойдаланиш, ўта янги яхборот технологияларини халқ хўжалигининг, ишлаб чиқаришнинг, маориф, маданият, фан ва техниканинг ҳамма соҳаларига жадаллик билан жорий қилиш, албатта, олий малакали кадрлар тайёрлашни тақозо қилади.

Ўзбекистон Республикаси Олий аттестация комиссияси Раёсатининг 2005 йил 3 март куни ўтказилган кенгайтирилган мажлиси Ўзбекистон Республикаси Президенти Ислом Каримовнинг Олий Мажлис Қонунчилик палатаси ва Сенатининг қўшма мажлисидаги “Бизнинг бош мақсадимиз – жамиятни демократлаштириш ва янгилаш, мамлакатни модернизация ва ислоҳ этишдир” мавзусидаги маърузаси ҳамда Вазирлар Маҳкамасининг янги таркиби билан ўтказилган йиғилишдаги нутқидан келиб чиқадиган ОАКнинг вазифаларига бағишланди.

2004 йилда ОАКга жами 1283 та аттестация иши келиб тушди, шундан 120 таси докторлик, 715 таси номзодлик илмий даражасини олиш учун; 64 таси профессор, 303 таси доцент ва 47 таси катта илмий ходим илмий унвонини олиш учун; ўзга давлатларда берилган 10 та фан доктори ва 24 та фан номзодининг дипломларини нострификация қилиш учундир. Шу вақт мобайнида ОАК Раёсатининг 10 та мажлиси ўтказилиб, ушбу мажлисларда жами 1038 та аттестация иши тасдиқланди, шундан 94 таси докторлик ва 573 таси номзодлик ишидир, 51 нафар даъвогарга профессор, 254 нафар даъвогарга доцент, 33 та даъвогарга эса катта илмий ходим унвони берилди, 6 та фан доктори ва 27 та фан номзоди дипломлари нострификация қилинди.

Одной из важных составляющих Национальной программы по подготовке кадров является наука, в том числе педагогическая, поскольку главной целью и движущей силой реализуемых в республике преобразований является человек, его гармоничное развитие и благосостояние, адаптация к жизни в современном изменяющемся обществе, осознанный выбор и последующее освоение образовательных и профессиональных программ, осознание своей ответственности перед обществом, государством и семьей. Поэтому столь важное значение приобретает организация и проведение исследований в области психолого-педагогических основ формирования личности в принципиально новых социально-экономических и политических условиях независимой Республики Узбекистан.

ОАК илмий ва илмий-педагог кадрларни аттестациядан ўтказишдек муҳим, давлат аҳамиятига эга бўлган вазифани сифатли бажариш учун қуйидаги ислоҳотларни ўтказди: 1. Эксперт кенгашларининг мажлисларида ихтисослашган кенгашларнинг 2003 йилдаги ҳисоботлари тингланди, муҳокама қилинди ва тавсиялар қабул қилинди. Ихтисослашган кенгашлар фаолияти 2002 йилдаги натижалар билан таққосланган ҳолда, ҳимоя қилинган диссертацияларнинг сифатига алоҳида эътибор бериб, чуқур таҳлил қилинди. 2. Ҳисобот даврида иккита янги ихтисослашган кенгаш очилди. Ҳозирги пайтда республикамизда 122 та ихтисослашган кенгаш 209 та ихтисослик бўйича фаолият кўрсатмоқда ва уларнинг ишларида 1900 га яқин фан доктори жамоатчилик асосида иштирок этмоқда. Ушбу ихтисослашган кенгашлардан 91 таси бирлашган ихтисослашган кенгашлардир.

ОАК илмий ва илмий-педагог кадрларни аттестациядан ўтказишдек муҳим, давлат аҳамиятига эга бўлган вазифани сифатли бажариш учун қуйидаги ислоҳотларни ўтказди: 1. Эксперт кенгашларининг мажлисларида ихтисослашган кенгашларнинг 2003 йилдаги ҳисоботлари тингланди, муҳокама қилинди ва тавсиялар қабул қилинди. Ихтисослашган кенгашлар фаолияти, 2002 йилдаги натижалар билан таққосланган ҳолда, ҳимоя қилинган диссертацияларнинг сифатига алоҳида эътибор берилиб, чуқур таҳлил қилинди. 2. Ҳисобот даврида битта янги ихтисослашган кенгаш очилди. Ҳозирги пайтда республикамизда 121 та ихтисослашган кенгашлар 206 та ихтисослик бўйича фаолият кўрсатмоқда ва уларнинг ишларида 1850 га яқин фан докторлари жамоатчилик асосида ишлаб фаолият кўрсатмоқдалар. Ушбу ихтисослашган кенгашлардан 90 таси бирлашган ихтисослашган кенгашлардир.

Олий аттестация комиссиясида 2004 йил 1 март куни ихтисослашган кенгашлар илмий котиблари билан мажлис ўтказилди. Мажлисда ОАК раҳбарияти, эксперт кенгашлари раислари, ихтисослашган кенгашлар илмий котиблари, ОАК масъул ходимлари қатнашдилар. Мажлис аттестация ишларини шакллантириш, ҳимоялар ҳақида “ОАК Бюллетени” журналида эълон бериш тартибига риоя қилиш масалаларига бағишланди. Мажлисни ОАК раиси М.Муҳитдинов очди ва йиғилишнинг асосий мақсади – Низомлар талаблари, диссертация ёқлаш қоидаларини бажариш масалалари ва ОАК Низомлари бўйича келишиб олиш лозимлигини таъкидлади.

ОАКнинг 2003 йилдаги фаолияти ҳақида маълумот............................................................3 Эффективность работы спецсоветов……………………………………………………….5 Юридик фанлар бўйича илмий ходимларни тайёрлаш муаммолари ва уни такомиллаштириш йўллари..........................................................................17 Дастлабки якунлар .................................................................................................................19 ОАК Раёсати қарорлари ………......…….....……………………………….........................21 Ихтисослашган кенгашлар рўйхати………….……………………....................................22 ОАК Раёсатида………………………….……………………………...…...........................22 Дастлабки экспертиза натижалари.......................................................................................23 Ихтисослашган кенгашлар раҳбарларига............................................................................26 Диссертациялар ҳимоялари тўғрисида эълонлар …..…………….....................................28 Диссертация ишлари мавзулари тўғрисида маълумот .……….…...................................105