В статье приведены экспериментальные данные по изучение урожайности и питательной ценности кормов используемые в кормлении каракульских овец в предгорных пастбищах Нурабадского района Самаркандского областа.

Qushlar umurtqali hayvonlar orasida eng keng tarqalgan va turlar soniga boy bo’lgan sinfi hisoblanadi. Ular butun yer shari bo’ylab tarqalgan bo’lib, barcha qit’alarda, bepoyon cho’llar va baland tog’ mintaqalarida, uzoq okean orollarida uchraydi. Xilma–xil yashash sharoitlarida tarqalgan holda ular boshqa hayvonlar soniga ta’sir etib, ozuqa zanjirlarida ishtirok etib talab iqtisodiyotida muhim rol o’ynaydi.

Bitiruv malakaviy ishida «Qushlarning uzumzor sharoitida zararini o’rganish» mavzusi tadqiq qilingan

Zarafshon vodiysi quruqlik mollyuskalarining tuproq tiplarida tarqalishi va ekologiyasi xususidagi umumiy ma’lumotlarni o`rganish, o`zining dolzarbligi bilan ajralib turadi. Chunki Zarafshon vodiysi O`zbekistonning markazida joylashgan bo`lib, o`zining obu-havosi, tuproqlari, tog` tizmalari, o`simlik va hayvonot olami kabi o`ziga xos xususiyatlari bilan harakterlanadi. Quruqlik mollyuskalari hayvonot olamining maxsus mollyuskalar tipiga mansub bo`lib, qorinoyoqlilar (Gastropoda) sinfi, o`pka bilan (Pulmonata) nafas oluvchilar kenja sinfiga taaluqlidir. Bu mollyuskalar ko`plab umumbiologik muammolarni, vodiy faunasining shakllanish tarixini o`rganishda, tuproq biotsenozlarining hosil bo`lishida muhim rol o`ynaydi. Ular ko`pgina umurtqasiz va umurtqali hayvonlarga oziqa manbai hisoblanadi, bu mollyuskalarning ko`plab turlari gelmintlarning oraliq xo`jayinlari va qishloq xo`jalik ekinlarining muhim zararkunandalaridirularning qattiq chig`anoqlari qadimiy yer qatlamlarida yaxshi saqlanib, bizga o`tmishdan, organik dunyoning rivojlanishidan darak beradi.

Inson o’z hayoti davomida doimiy foydalaniladigan o’simliklardan tashqari boshqa serhosil yangi turlar hisobiga oziqa beruvchi o’simliklarni uzluksiz ko’paytirib borishi maqsadga muvofiqdir. Bu jarayon keyingi yillarda birmuncha jadallashmoqda. Ana shunday o’simliklardan biri qoqio’tdoshlar (Asteraceae Dumort) oilasiga mansub tikanli artishok - Cynara sсolymus L. hisoblanadi. Artishok O’zbekiston uchun noan’anaviy bo’lgan istiqbolli qimmatbaho o’simlik bo’lib, undan yashil holida silos, senaj va quruq yem-xashak sifatida foydalaniladi, hamda oziq-ovqat, farmasevtika sanoati uchun xomashyo va chorva mollariga ozuqa sifatida muhim ahamiyatga egadir. M.A. Ragimov [43, 44], R.S. Haydarov [53, 54, 55, 56] larning ma’lumotlariga ko’ra tikanli artishokning ho’l vazni tarkibida 18% protein, 15% oqsil, 1,92% inulin va bundan tashqari hayvonlarning rivojlanishi uchun zarur bo’lgan vitaminlar va boshqa organik moddalar mavjuddir.

Insoniyat xayotini o`simliklarsiz tasavvur qilish qiyin. Insonni yer yuzida yaratgan Ona tabiat uni hayoti davomida turli kasalliklarga chalinishini xam bilib dardiga shifo sifatida giyohlarni ham bunyod etganligini bugungi kunda ko`rib, sezib turibmiz.

O’zbekiston – o’simliklarga boy o’lka. Unda o’sadigan o’simlik turlarining soni 4450 dan ortiqroq. Bular orasida dorivor, bo’yoqbop, efir moyli, manzarali va nihoyat chorvachilik uchun yaxshi ozuqa bo’ladigan o’tlar ham oz emas.

Samarqand viloyati asosan adir va tog’ pog`onalarini egallaydi. Iqlim va tuproq sharoitining har xilligiga mos ravishda o`simliklar dunyosi ham ancha boy. Akademik Q.Z. Zokirovning ma’lumotlariga qaraganda, O’rta Zarafshon hududida 97 ta oila va 706 turkumga mansab 2588 tacha turlar tarqalgan [3]. Ular orasida 200 tacha endemik turlar va 4 ta re1iktlarning borligi ma’lum. Inson faoliyatining bir necha yillar ta`siri natijasida bir qator yovvoyi o`simlik turlari noyob, kamayib borayotgan turlar qatorida kirib qolgan. Shu sababdan O`zbekiston Respublikasi «Qizil kitob»ining bir nechta nashrlari ketma-ket nasr etildi va unga kiritilgan turlar soni ham orta bordi [5,20,21,22]. Bu holning asosiy sababi Urgut tumanidagi Omonqo’ton hududida suvining doimiy va etarli miqdorda oqmasligi, tuqayzorlarning tobora qisqarayotganligi. yovvoyi foydali o`simliklarning kishilar tomonidan ayovsiz-rejasiz terib olinayotganligi, tog`larda tomorqa maydonlarining kengayib borayotganligi, va nihioyat viloyatdagi bir qator yovvoyi dorivor va boshqa foydali o`simliklarni yig`ib biznes maqsadida ishlatishayotgan tashkilotiar sabab bo’lmoqda.

Barcha tirik organizmlarning hujayralari tarkibining asosiy qismini, ya`ni hujayra quruq moddasining 50-80 foizini oqsil tashkil etadi. Oqsil atamasi “tuxum oqi” - “birinchi”, “eng muhim” degan ma`nolarni bildiradi. Fan tilida esa “oqsil ” atamasi “protein” atamasi bilan nomlanadi. Demak “oqsil” “protein ” atamalari sinonim so`zlar hisoblanadi.

Ma`lumki, oziqlanish – hayot davomida organizmning o’sish va rivojlanishi, parchalangan hujayralar va to’qimalar o’rniga yangilarining hosil bo’lishi, fiziologik funksiyalarning bajarilishida sarflangan energiya o’rnini to’ldirishi va moddalar zahirasini yaratish uchun zarur moddalarning tashqi muhitdan tushib turish jarayonidir.

ХХ – XXIasrlar bo’sag’asida “Erkin (maxsus) iqtisodiy hududlar” (EIH) jahon xo’jaligi rivojlanishining asosiy ko’rinishlaridan biriga aylanib, dunyoning ko’plab davlatlarida tashkil topdi. 90-yillarning o’rtalarida dunyo mamlakatlarida turli xildagi 4mingdan ortiq EIH faoliyat ko’rsata boshlagan edi. G’arb mutaxassislarining fikricha, 2004 yilda jahon tovar aylanmasining 30 – 35 %i ana shu EIHlarga to’g’ri kеlgan. Xalqaro korporatsiyalar o’z faoliyatini yanada kеngaytirish maqsadida EIHlar uchun imtiyozli sharoitlar yaratib, foyda olish mumkin bo’lgan soha sifatida foydalanishmoqda. Yirik xalqaro korporatsiyalar erkin iqtisodiy hududlar ishlab chiqargan tovarlari sotuvida muhim ahamiyatga ega bo’lgan hududlardan biri dеb hisoblaydilar.

Qishlоq jоylаrdаgi bugungi iqtisоdiy, ijtimоiy, ekоlоgik muаmmоlаrni yuzаgа kеlishigа uzоq yillаr dаvоmidа оlib bоrilgаn sho`rо tuzumi аgrаr siyosаti hаm sаbаb bo`ldi. “Istiqbоlsiz” аhоli mаskаnlаrini tugаtish, shаhаr bilаn qishlоq o`rtаsidаgi fаrqni yo`qоtish, qishlоq аhоlisini mulkkа egаlik hissini so`ndirish kаbi urinishlаr hоzirgаchа o`z tа`sirini ko`rsаtmоqdа. Sаbаbi, qishlоq хo`jаligi sоhаsidаgi аsоsiy islоhоtlаrni bir vаqtdа qishlоq jоylаrdаgi аhоli mаskаnlаrigа tаdbiq etish qiyin kеchmоqdа.

Bu tavsiyalar ham Rossiya davlatida chop qilingan adabiyotlar bo`yicha amalga oshirildiki, milliy turizmni rivojlantirish nuqtai nazaridan ham qayd qilingan tavsiyalar bizning sharoitimizda ham kutilgandek to`liq moslashgan emas. Mamlakatimizda turistik resurslarni to`liq ro`yxatga olishga, ularning mohiyatini yozishga jadal kirishilmayotganligining bosh sababi ana shunday holatda ekanligimizda. O`zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A.Karimovning 1995-yil 2-iyundagi 1162- raqamli “Buyuk ipak yo`li” ni qayta ishlashda O`zbekiston Respublikasining ishtirokini avj oldirish va respublikada xalqaro turizmni rivojlantirishda muntazam foydalanishni yo`lga qo`yish alohida ta`kidlangan edi.

Prеzidеntimiz Islоm Kаrimоv hаqli rаvishdа tа`kidlаgаnidеk, “o`zbеk хаlqi «Аvеstо» pаydо bo`lgаn zаmоnlаrdаn buyon o`z hаyoti, o`z mаdаniyati, o`z tаriхi bilаn yashаb kеlаdi. Bundаy turmush tаrzi, bundаy tаriх, bundаy mаdаniyat bеtаkrоr bo`lib, u jаhоn mаdаniyatining bеqiyos durdоnаlаridаn hisоblаnаdi”.

Mustaqillik tufayli geografiya fanining taraqqiyotida ham olamshumul o`zgarishlar yuz berdi. Mamlakatimiz geografiyasining salohiyatini oshirish, joriy etilayotgan uzluksiz ta`lim tizimida uning o`rnini belgilash hamda «Ta`lim to`g`risida»gi Qonun va «Kadrlar tayyorlash milliy dasturi»da belgilangan talablarni bajarish zamonaviy texnika vositalari va axborot texnologiyalari bilan o`quvchilarni qurollantirishni taqozo etmoqda.

Bitiruv malakaviy ishida «Navoiy viloyati ekologik holatining inson salomatligiga ta`siri» mavzusi tadqiq qilingan

Mamlakatimiz agrosanoat majmualari rivojlanish jarayonlarini olib borilishidan maqsad, uning tarmoqlar tarkibini intensivlashtirishga yetishtirib berilayotgan mahsulotlarni shu yerning o’zida qayta ishlab chiqarishga katta e’tibor berilmoqda. Qishloq ho`jaligining istiqboli uchun va halq moddiy farovonligini oshirish ko`p jihatdan uni rivojlantirishga bog`liq. Bugungi kunda agrasanoatda iqtisodiy islohatlarni yanada chuqurlashtirishdan maqsad yerni haqiyqiy dehqon, tadbirkor va ishbilarmonlar qo`liga topshirish qishloqlarda mulkdorlar safini shakillantirishdan iboratdir. Ma’lumki aholi sonining oshib borishi bevosita iste’mol munosabatlariga bo`lgan talabning oshishiga sabab bo`ladi. Bazor munosabatlari sharoitida aholini agrosanoat mahsulotlari bilan ta’minlash bozor talablari darajasida mahsulot yaratish, talab va taklifdan kelib chiqgan xolda yil davomida aholini ushbu mahsulotlar bilan ta’minlash uchun hududlar tabiiy sharoiti va imkoniyatlarini ilmiy jixatdan o`rganish ahamiyatlidir.

Shundan iboratki, Surxondaryo viloyatidagi boy turistik resurlar, ayniqsa inson qo’li bilan yaratilgan turistik ob’ektlar hozirga qadar o’rganilgan emas. Shuni hisobga olib biz o’z oldimizga Surxondaryo viloyatida madaniy turistik resurslarni o’rganishni o’z oldimizga asosiy maqsad qilib qo’ydik. O’rganish natijalari esa ushbu malakaviy bitiruv ishida o’z aksini topdi.

Kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni rivojlantirish, avvalom bor mamlakatni iqtisodiy jihatdan yuksalishida katta axamiyat kasb etadi. Respublikamizda kichik biznes va tadbirkorlikni rivojlantirishdan asosiy maqsad, aholini ish bilan ta`minlash, raqobatbardosh maxsulotlar ishlab chiqarish orqali joxon bozoriga chiqish va mavjud iqtisodiy-ijtimoiy muamolarni bartaraf etishdan iboratdir. O’zbеkistоn iqtisоdiyotidа хususiy sеktоr аsоsiy o’rinni egаllаydi. Bаrchа tаrmоqlаr vа kоrхоnlаrdа bоshqаruv tizimlаri tubdаn o’zgаrtirilmоqdа. Хususiy tаdbirkоrlik, kichik biznеsni rivоjlаntirish uchun iqtisоdiy vа хususiy аsоslаr yarаtilgаn bo’lib, jоylаrdа uni hududiy tаshkil qilishgа e’tibоr qаrаtilmоqdа. Dаvlаtimizdа 2011 yil «Kichik biznеs vа хususiy tаdbirkоrlik yili» dеb e’lоn qilinishidаn mаqsаd iqtisоdiy o’sishning qo’shimchа mаnbаlаridаn to’lаqоnli fоydаlаnish, jоylаrdа аhоlini yangi ish o’rinlаri bilаn tа’minlаsh, mаhаlliy хоm аshyo rеsusurslаridаn kеng ko’lаmdа fоydаlаnish оrqаli mаvjud ijtimоiy-iqtisоdiy muаmmоlаrni bаrtаrаf etishgа qаrаtilgаn.

Hozirgi kunda mamlakatimizda geografik nomlarni chuqur, ilmiy asosda o’rganishga alohida e’tibor berilmoqda. Zero, 2004 yili O’zbekiston Respublikasida toponomik ob’ektlarga nom berish masalalarini muvofiqlashtiruvchi Respublika komissiyasining ish boshlashi, ushbu komissiya hududiy bo’linmalarining faoliyat yuritishlari, shuningdek, geografik nomlar haqidagi Qonun loyihasining tayyorlanishi mazkur masalaning dolzarb ekanligidan dalolat beradi.