Qatag`onlik davri o`zbek adabiyotining ko`zga ko`ringan vakillaridan biri Elbek - Mashriq Yusupovdir. U 1898 yilda Toshkent viloyati Bo`stonliq tumanining Xumson qishlog`da tavallud topgan. «Men - deydi shoir, o`z tarjimai holida, - 1905 yilda eski qishloq maktabiga kirib o`qidim. Bu maktabda to`rt yil o`qib, o`quv yozuvni o`rgandim...

Ko`zoynakni kim ixtiro qilgan, uning ilk ko`rinishlari qanday bo`lgan? Yozuvni yiriklashtirib ko`rsatishga mo`ljallangan buyumlar haqidagi eng qadimgi ma`lumotlar eramizdan avvalgi V asrga taalluqli bo`lgan qadimgi Misr iyerogliflariga borib taqaladi. Ana shu iyerogliflar orasida «oddiy shisha linzalar» degan ma`noni anglatuvchi yozuvlar bo`lgan.

Keyingi yillarda 1-7 yoshdagi bolalar orasida oshqozon-hazm yo`llari kasalliklari ko`p kuzatilmoqda va hatto ularning xillari ham paydo bo`ladi. Aslida oshqozonda yara paydo bo`lishi kattalarga (30-70 yoshda) xos bo`lishiga qaramay, yoshi 3-7 yashar bolalarning ham oshqozonida yara uchramoqda. Buning sababi bolalarni noto`g`ri ovqatlantirishda deb tushunish lozim. Emadigan bolalar to 6-7 oylik bo`lmaguncha, ularga kattalar iste`mol qiladigan pishirilgan ovqatlarning hatto suvini – sho`rvasini ham berish mumkin emas. Bola 6-7 oylik bo`lgunga qadar uning oshqozon-hazm yo`llari hali ovqat qabul qilishga moslashmagan bo`ladi. Bu davrda unga asosan ona suti va faqat chaqaloqqa mo`ljallangan ovqatlarnigina berish mumkin. Shu qoida qo`pol holda buzilganda bolaning oshqozon-hazm yo`llarida yallig`lanish sodir bo`ladi.

Agar bola muntazam tanqid qilinsa, u nafratga o’rganadi. Agar bola adovat (yovgarchilik, zudlik, xusumat) muhitida yashasa u tajavuzkorlikka o’rganadi. Agar bola muntazam mazax qilinsa, u indamas, odamovi bo’lib qoladi.

Oilada muttasil cheklovlar ta’sirida tarbiyalangan bola dars jarayonida ham erkin fikr bildirib, o`rtoqlari bilan bahsli munosabatga kirisha olmaydi. Gapirmoqchi bo`lgan har bir gapini ikkilanib aytadi. Mavzular yuzasidan mulohaza yuritishga qiynaladi. Ayrim hollarda shunday bolalar maktabda ham muallimlar chekloviga duch keladi. Shu o`rinda ko`pchilik eshitgan, maktab hayotidan olingan lavhani yana bir bor eslatishni lozim topdik:

Bolani bir vaqtning o’zida ham birinchi sinfga, ham biron-bir sport seksiyasi yoki to’garakka bermang. Chunki maktab hayotining boshlanishi olti- yeti yoshli bola uchun og’ir stress hisoblanadi.

Ma`lumki, choyning asl vatani Xitoy. Choy to`g`risida yozilgan kitoblarda uni odamlar 5000 yil muqaddam kashf etganliklari aytiladi. U dastlab Xitoyda o`stirila boshlangan, nomi ham Xitoycha "cha-iye" degan ikki so`zdan olingan bo`lib, "yashil barg" ma`nosini anglatadi.

Sotiboldining xotini og`rib qoldi. Sotiboldi kasalni o`qitdi — bo`lmadi, tabibga ko`rsatdi. Tabib qon oldi. Betobning ko`zi tinib, boshi aylanadigan bo`lib qoldi. Baxshi o`qidi.Allaqanday bir xotin kelib tolning xipchini bilan savaladi, tovuq so`yib qonladi... Bularning hammasi, albatta, pul bilan bo`ladi. Bunday vaqtlarda yo`g`on cho`ziladi, ingichka uziladi.

Azim Suyun iste`dodli, isyonkor va haqiqatgo`y shoirlardan biridir. U 1948 yilning 22 fevralida Samarqand viloyatining Nahrrud qishlog`ida mehnatkash oilasida dunyoga kelgan.

Hamroyev kechki ovqatdan keyin birpas cho`zil-moqchi bo`lgan edi, to`g`ri kelmadi; narigi uy to`pa-lon — bolalar bir-birini yostiq bilan urib o`ynayotibdi; soat sakkiz yarimda majlisga borish ham kerak. Kecha Hamdam ota-onalar majlisi bo`lishi to`g`risida maktab-idan qog`oz olib kelgan.

Kampir tong qorong`isida xamir qilgani turib ho`kizidan xabar oldi. O!.. Ho`kiz yo`q, og`il ko`cha tomondan teshilgan... Dehqonning uyi kuysa kuysin, ho`kizi yo`qolmasin. Bir qop somon, o`n-o`n beshta xoda, bir arava qamish — uy, ho`kiz topish uchun necha zamonlar qozonni suvga tashlab qo`yish kerak bo`ladi.

O’zbek bolalar adabiyotining ko`zga ko`ringan vakillaridan biri Zafar Diyordir. U 1912 ili Namangan viloyatining Chust tumanida kambag’al dehqon oilasida tug’ildi. Avval eski aktabda, so`ng Sho`ro davri bolalar uyida ta’lim oldi. o`lg`usi shoir 1927 yilda Narimonov nomli o`zbek Erlar bilim yurtiga o`qjshga kirib, ni 1933 yilda a’lo baholarga tugatib, o`sha yerda adabiyot muallimi bo`lib xizmat qildi.

Vodil — anhorlaridan Shohimardon soyning zilol suvlari oqib o`tadigan, tog`lar orasida joylashgan so`lim go`sha — Zulfiyaxonimning yaxshi ko`rgan joylaridan biri edi. Shoiraning bolalarga atalgan "Bir bola bor oti Alisher" kabi bir necha she`ri Vodilda, vodillik Alisher ismli bola bilan tanishib, suhbatlashgandan keyin yozilgan.

Hozirgi davr o`zbek nasri taraqqiyotida iste’dodli yozuvchi Hayriddin Sultonovning munosib o`rni bor. U 1956 yil 18 yanvarda Toshkeit viloyati Qibray tumanida oddiy mehnatkash oilada dunyoga kelgan. 1963—1973 yillarda Parkent qishlog`idagi 42-o`rta maktabda o’qib, uni muvaffaqiyatli tugatadi. 1973—1978 yillarda esa Toshkent Davlat dorilfununining jurnalistika fakultetida tahsil oladi.

Mehnat qahramoni, Hamza nomidagi Reslublika davlat mukofoti laureati Rahmatulla Otaqo’zi o’g’li Uyg’un 1905 yili Qozog’iston jumhurlyati Jhambul viloyatining Marki qishlog’ida xizmatchi oilasida dunyoga keldi. U qishlog’idagi maktabni tugatgach, Toshkent pedagogika texnikumida o’qidi. 1925 yildan boshlab Toshkent qishloq xo’jalik texnikumida o’zbek tili va adabiyotidan dars berdi.

Iste’dodli shoir Usmon Qo`chqor 1955 yilda Buxoro viloyati, Shofirkon tumanida oddiy mehnatkash oilada dunyoga keladi, U o`rta maktabni tugatgach, 1970—1975 yillarda Toshkent Davlat dorilfununida tahsil oladi.

Iste’dodli shoirlardan biri Usmon Azimovdir. U 1950 yili Surxondaryo viloyatining Boysun tumanida tug’ilgan. 1972 yilga kelib Toshkent Davlat dorilfununini tugatgan. So`ngra sobiq Sovet Armiyasi saflarida xizmat o`tagan. U dastavval jurnalist sifatida Respublika radiosida, bir qator ro’znoma va oynomalarda, nashriyotlarda faoliyat ko`rsatgan.

Shoira Tursunoy Sodiqova nozik ta’b, o`tkir didli, nafosatli adibalarimizdan biri. U 1944 yili Toshkentda tavallud tongan. Urush davri farzandi. Binobarin, hayotning achchiq chuchuklaridan boxabar. Shuning uchun ham uning she’rlarida umid, e’tiqod, yaxshi odamlar va yaxshi kunlarga ishonch bosh o`rinda turadi.

Qo`shiqchi shoir va dramaturg Turob To`la 1918 yili Qozog`iston respublikasi Chimkent viloyatinish Turbat qishlog’ida dehqon oilasida tug`ildi. U bolalar uyida tarbiyalandi. 1938—1941 yillarda Toshkent pedagogkka institutining kechki bo`limida tahsil oldi.

1929 yilning Dekabr oyida qaysi o`yin ixtiro qilinganini bilasizmi? Bingo! Bu o`yin juda mashhur bo`lib, hozir biz buni o`qishni o`rgatishda bir vosita sifatida foydalanamiz.