Hozirgi kunda yuqori malakali, mustaqil fikrlovchi, bozor iqtisodiyoti sharoitlarida ishni tashkil etishning taraqqiy etgan usullaridan foydalana oladigan, vaziyatni to’g’ri baholab, qaror qabul qiladigan kadrlarni tayyorlash oliy va o’rta maxsus ta’limning asosiy vazifalaridan biri sanaladi.

Til taraqqiyotining har bir bosqichida lug`at tarkibida eski qatlam, yangi qatlam, zamonaviy qatlam so`zlari mavjud bo`ladi. Boshqa tillardan olingan so`zlar ma’lum bir so`zlarning arxaiklashuviga olib keladi. Aksariyat hollarda, o`z qatlam va o`zlashgan qatlam so`zlari parallel holda ishlatiladi. Ma’nodosh leksemalardan birining arxaiklashuvi shu so`zning ifoda imkoniyati va ma’no xususiyatlari bilan belgilanadi.

Mamlakatimiz ta’lim tizimining turli bosqichlarida ta’lim va tarbiya jarayonini davr talablari asosida, ijtimoiy-iqtisodiy islohotlarga mos ravishda uzluksizlik va uzviylik tamoyillariga rioya qilgan holda yangi pedagogik texnologiya darajasida, shuningdek, axborot texnologiyalaridan foydalanib tashkil etishning mazmuni, shakllari, metod va usullarini izlash, ishlab chiqish, milliy pedagogika fanining talablari asosida til va adabiyot ta’limida ro`y bergan o`zgarishlarni amaliyotga tatbiq etish yosh avlodni komil inson qilib tarbiyalashning muhim omillaridan hisoblanadi. Ta’lim qoraqalpoq tilida olib boriladigan guruhlardagi o`zbek tili darslarida adabiy materiallarni o`rganishni ana shu yo`sinda yo`lga qo`yish talab etiladi.

Salomlashish insonlar orasida muloqot madaniyatining eng zarur qismlaridan biri hisoblanadi. Chunki, suhbatdoshingiz sizning qay tarzda munosabatga kirishishingizga qarab, ya’ni salomlashish jarayoniga qay darajada e’tiborli ekanligingizga qarab siz haqingizdagi dastlabki tasavvurlarni oladi. Shu sababli mazkur maqolamizda salomlashish odobiga doir ba’zi ma’lumotlarni qayd etib o’tishga harakat qildik. Salomlashishda bir necha ko’rinishlar mavjud bo’lib, ular orqali kishilarning madaniyat darajasi aniqlanadi. Bugungi kunda salomlashishning turli ko’rinishlari mavjud bo’lib, shulardan eng ommalashgani bosh irg’ab salom berish va qo’l berib ko’rishishdir.

Intim lirika hám oniń qáliplesiw protsessi haqqinda rus, ózbek h.b xaliqlar ádebiyatinda teoryaliq pikirler aytilg’an. Al, qaraqalpaq ádebiyatinda intim lirikaniń dáslepki ájayip úlgileri XIX ásir klassik shayiri Ájiniyaz dóretiwshiliginde ushirasadi 1 . Sonday-aq, keyingi dáwirlerde TJumamuratov, I Yusupov, T Mátmuratov, S Ibragimov, X Dáwletnazarov, M Jumanazarova, P Mirzabaeva, A Ótenyazova hám basqa da hayal-qizlar dóretiwshiliginde ushirasadi. Al, intim lirika boyinsha teoryaliq mag’liwmatlar, ádebiyattaniw iliminde sózliklerde, oqiw qollanbalarda, sonday-aq ilimiy-izertlew jumislarinda ushirasadi.

H.Hámıdov romanları ǵarezsızlık dáwırı qaraqalpaq prozasında belgili orındı ıyeleydı. Oniń “Ushqın” (1993), “Óz úyim” (2007) romanları 1873-1917- jıllar arasındaǵI milliy tarıyxımızdaǵI “aq daqlar” bolıp turǵan dáwır kórınınsın súwretlewde belgili áhmıyetke ıye. Bul maqalamızda jazıwshıniń “Óz úyim romanında ” tárıyxıy shınlıqtı kórkem haqıyqatlıqqa aylandırıw ózgeshelıklerıne toqtaǵandı maqul kórdık.

Мустақиллик даври қорақалпоқ поэзиясида ватан маызуси

Умумий ўрта таълим муассасаларида Давлат таълим стандартларида белгиланган талабларнинг бажарилиш ҳолатини мунтазам ўрганиб таҳлил қилиш, ўқувчилар билимида аниқланган бўшлиқларни ўз вақтида тўлдириш чораларини кўриш; Юқори натижага эришган ўқувчилар, уларнинг ўқитувчилари ва мактаб педагогик жамоасини рағбатлантириш ҳамда тизимда соғлом рақобат муҳитини шакллантириш орқали ўқувчиларнинг билим олишга бўлган қизиқишларини ривожлантириш;

Taniqli adib, yirik davlat arbobi Sharof Rashidov 1917-yilning 6-noyabrida Jizzax shahrida dehqon oilasida tavallud topgan. Narimonov nomidagi o`rta maktabda dastlabki ma’lumotni olgach, Jizzaxdagi pedagogika texnikumida o`qigan. 1941-yilda esa Samarqand davlat universitetini tugatgan. Shundan so`ng u muallim va muxbir sifatida faoliyatini boshlagan. 1938—1941-yillarda Samarqand viloyatining «Lenin yo`li» gazetasida ishlaydi. 1941 —1942-yillarda urushda qatnashadi. Frontdan qaytgach, 1944—1947-yillarda Samarqand viloyat partiya tashkilotining kotibi bo`lib faoliyat ko`rsatadi. (Sharof Rashidov tavalludining 100 yilligi oldidan)

Murakkabmavzularni o’rgatishda “Venndiagrammasi”, “Zinama-zina”, “Charxpalak”, “Klasster” metodlarivaturli o’yintexnologiyalaridanfoydalanaman. Ushbu metodlarni animasiya yordamida tayyorlab , o’quvchilarimga yetkazishim natijasida ularo’quv materialini yaxshi o’zlashtiradilar,dars jarayoni qiziqarliva samarali bo’ladi. Kar va zaif eshituvchi o’quvchilarda o’quv materialini qabul qilishi cheklangan bo’ladi, ularda ko’rgan narsasini eslab qolish qobiliyati yaxshi rivojlangan. Ular o’quvmaterialni asosan vizual va sezgi organlari orqali qabul qiladilar.

Халқ таълими вазирлиги тизимида бугунги кун ҳолатига жами 86 та имконияти чекланган болалар учун ихтисослаштирилган махсус таълим муассасалари фаолият кўрсатаётган бўлиб, уларда жами 17 905 нафар ўқувчилар таълим оладилар. Мазкур имконияти чекланган болалар учун ихтисослаштирилган махсус таълим муассасалари учун дарсликлар ва ўқув қўлланмалар Халқ таълими вазирлиги томонидан 2014 йилда тасдиқланган дарсликлар ва ўқув қўлланмалар билан таъминлаш даврийлиги асосида чоп этилади.

CuF2 –Insektitsid sifatida va keramika tayyorlashda CaF2-Flyurit payvandlashda flyus sifatida, emal va optikada linza tayyorlashda F2- muzlatkichlarda xladogen sifatida Eng ko’p ishlatiladigan mahsuloti TEFLON C2F4 xozirgi zamon oshxona jihozlaridan tovalarga qoplama sifatida ishlatiladi AgBr –fotografiyada NaBr, KBr-tinchlantiruvchi siufatida, insektitsid va pestitsid sifatida ishlatiladi. Bromxlormetan-o`t o`chirish asboblarining to`ldirgichi sifatida.

Кимё хонасига қўйиладиган асосий талаблар қуйидагилардан иборат. 1. Илмий методик. Кимё хонаси кимё мазмуни, дидактика, психология ва тарбия назарияси талабларига жавоб бера оладиган бўлиши керак. 2. Хавфсизлик техникаси ва гигиеник талабда кимё хонаси меҳнатни илмий ташкил қилиш, ўқитувчи ва ўқувчилар соғлигини сақлашга жавоб бера олиши керак. 3. Техник, технологик ва иқтисодий. Хонадаги жиҳозлар тайёрланиши бўйича оддий қиммат бўлмаган материаллардан тайёрланган, хизмат қилиши бўйича ишончли ва кўпга чидайдиган бўлиши керак. 4. Махсус талабларга жавоб бера олиш керак. Уларга тез ўт оладиган органик моддалар, сув билан шиддатли реакцияга киришадиган ишқорий металлар ва шунга ўхшаш бошқа моддалар пўлат шкафларда сақланиши керак. Газлар билан ишлашда махсус мўрили шкафларда иш олиб борилиши керак. Кимё хонасида тажрибалар олиб бориш учун сув ва электр тармоқлари билан таъминланган бўлиши керак.

5-sinf darslik-majmualari o`quvchi darsligi, o`qituvchi metodik qo`llanmasi va multimedia ilovasidan iborat bo`lib, mashq daftari darslikning ichiga singdirilgan. Darslik-majmualarga davlat ta’lim standarti va o`quv dasturi asosida 102 soatlik mavzular va ularga oid mashq va topshiriqlar kiritilgan. 5–9-sinflarda har bir sinfda 150 tadan aktiv, 100 tadan passiv leksik birliklarni o`zlashtirish belgilangan. Shuni inobatga olgan holda, darslikni takomillashtirish davomida 1–4-sinflarda egallangan bilim va ko`nikmalarni chuqurroq o`rgatish, mavzularni kengroq tushuntirish, mashq va topshiriqlar orqali o`zlashtirilgan bilim, ko`nikmalarni takrorlash orqali mustahkamlash, avvalgi sinflarda berilgan leksik birliklarning soni va osonlik darajasini hisobga olgan holda murakkablikka bosqichma-bosqich o`tilishiga e’tibor qaratilgan.

Imkoniyati cheklangan bolalar uchun ixtisoslash¬tirilgan ta’lim muassasalari yo`nalishlari bo`yicha sho`ba yig`ilishlarini quyidagi tartibda tashkil etish maqsadga muvofiq: 1. Eshitishida nuqsoni bo`lgan bolalar (kar va zaif eshituvchi) maktab-internatlari sho`basi. 2. Ko`zi ojiz va zaif ko`ruvchi bolalar maktab-internatlari sho`basi. 3. Yordamchi maktab, maktab-internatlar sho`basi (aqliy rivojlanishida nuqsoni bo`lgan bolalar). 4. Mehribonlik uyi tarbiya¬chilarining sho`basi (mehribonlik uyi tarbiyalanuvchilarining ta’lim-tarbiya jarayoni umumiy o`rta ta’lim maktablari bilan hamkorlikda amalga oshiriladi).

DTS talabidan kelib chiqib, qator mavzular ixchamlashtirildi, soddalashtirildi, darslikdan chiqarildi yoki yangidan kiritildi. Darsliklar kompetensiyalarni shakllantirishga oid savol va amaliy topshiriqlar bilan boyitildi. Jahon tarixi fani VII va IX sinflarda 1-yarim yillikda haftasiga 2 soat, 2-yarim yillikda haftasiga 1 soat; O`zbekiston tarixi fani VII va IX sinflarda 1-yarim yillikda haftasiga 1 soat, 2-yarim yillikda haftasiga 2 soat; VIII sinfda jahon tarixi fani 1 soat, O`zbekiston tarixi fani 1 soat; VIII va IX sinflarda dunyo dinlari tarixi fani haftasiga 1 soatdan o`qitiladi.

Vazirlar Mahkamasining “Umumiy o`rta va o`rta maxsus, kasb-hunar ta’limining davlat ta’lim standartlarini tasdiqlash to`g`risida”gi 187-sonli qaroriga asosan davlat ta’lim standartlarini kompetensiyaviy yondashuv asosida takomillashtirish uchun o`quvchining kundalik hayotida matematik bilimlarni tatbiq eta olish salohiyatini shakllantirish va rivojlantirishga erishish, o`quvchilarning mustaqil fikrlash ko`nikmalarini namoyon qilish va faollashtirishga e’tibor kuchaytirildi. Matematika ta’limiga kompetensiyaviy yondashuv, o`quvchilarda kasbiy, shaxsiy va kundalik hayotda uchraydigan holatlarda samarali harakat qilishga imkon beradigan amaliy ko`nikmalarni shakllantirish va rivojlantirishni hamda matematika ta’limining amaliy, tatbiqiy yo`nalishlarini kuchaytirishni nazarda tutadi.

Vazirlar Mahkamasining “Umumiy o`rta va o`rta maxsus, kasb-hunar ta’limining davlat ta’lim standartlarini tasdiqlash to`g`risida”gi 187-sonli qaroriga ko`ra, fizika fanidan umumiy o`rta ta’limning 6—9-sinflari uchun o`quv dasturlari ishlab chiqildi va amaliyotga bosqichma-bosqich joriy etiladi. Fizika fani eksperimental fan bo`lganligi bois, nazariy bilimlar amaliyotda sinab ko`riladi. Shu sababli, umumiy o`rta ta’lim tizimida fizika fanini o`qitish, tajribalar ko`rsatish, laboratoriya mashg`ulotlarini o`tkazish bilan chambarchas bog`liq.

Umumiy o`rta ta’limda geografiya o`quv fanini o`qitishning asosiy maqsad va vazifalari, o`quvchilarda tayanch hamda fanga oid umumiy kompetensiyalarni shakllantirish; jamiyat va tabiatning o`zaro bog`liqligi, geografik obyektlar, jarayon va hodisalar, yer yuzining tabiiy manzarasi, aholisi, xo`jaligi, tabiatdan oqilona foydalanish, global ekologik muammolar haqida fikr-mulohaza yuritishga o`rgatish, tabiatni qadrlash va muhofaza qilish orqali o`quvchilarda ekologik madaniyatni, olgan nazariy bilimlarini amalda qo`llash mahoratini oshirish; • o`quvchilar qalbida Vatanga muhabbat hissini uyg`otish, milliy va umuminsoniy qadriyatlarni tarkib toptirish, mustaqil o`qib-o`rganish, muomala, huquqiy va media madaniyatga, kasbiy hamda iqtisodiy rejalarni tuza olish, fan va texnika yangiliklaridan foydalana olish layoqatini shakllantirish;

Umumiy o`rta ta’lim maktablari informatika va axborot texnologiyalari ta’limida o`rganilgan o`quv materiallari¬ning 2017-2018-o`quv yilidan 10—11-sinflardagi hamda akademik litsey va kasb-hunar kollejlaridagi informatika va axborot texnologiyalari ta’limida takrorlanmasligi, o`quvchi¬larning yosh va psixologik xususiyatlari, umumiy o`rta ta’lim tay¬yorgarligiga mos kelishi hamda informatikaga oid tushunchalarning asta-sekin oddiydan murak¬kabga shakl¬lantirilishi e’tiborga olingan. Fanni o`qitishda rivojlangan davlatlarda keng qo`llani¬layotgan STEM (siene, tech¬nology, engeenering and mat¬hyematis — fan, texnologiya, muhandislik va matematika) o`qitish konsepsiyasiga hamda dasturlashning tayanch tushun¬chalarini (mantiqiy amallar, algoritmlar, blok-sxemalar va hokazo) shakllantirish metodo¬logiyasiga tayanish maqsadga muvofiq.