ЭКОЛОГИК ЖОЙ

ЭКОЛОГИК ЖОЙ, экомуҳит табиатда тур яшаши мумкин бўлган барча муҳит омиллари мажмуи. Экологик жой тушунчаси, одатда, экологик жиҳатдан яқин ва битта трофик даражада турадиган турлар ўртасидаги ўзаро муносабатларни тадқиқ қилишда қўлланади. «Экологик жой» термини америкалик эколог Ж. Гриннел (1917) томонидан турларнинг тақсимланишини тавсиф этиш учун тавсия этилган. Бу термин яшаш жойи тушунчасига яқин маънони англатади. Кейинчалик америкалик зоолог Ч. Элтон (1927) трофик боғланишнинг муҳим аҳамиятини кўрсатиш учун Экологик жойни турнинг экологик системадаги ҳолати тарзида талқин қилган. 19-аср охири — 20-аср бошларида кўпчилик тадқиқотчилар экологик жиҳатдан ўзаро яқин ва жамоа ичида ўхшаш ҳолатни эгаллаган 2 турнинг бир хил майдонда турғун ҳаёт кечира олмаслигини аниқлашган. Бу эмпирик ахборот 2 турнинг озиқ учун рақобати математик модели (итальян математиги В. Вольтерра) ва рус микробиологи Г. Ф. Гаузенинг (1986) эксприментал ишлари орқали тасдиқланди.

Экологик жойнинг замонавий концепцияси америкалик эколог Ж. Хатчинсон (1957, 1965) таклиф этган модел асосида шаклланди. Бу моделга биноан Экологик жойни кўп камерали майдон (гиперҳажм) тарзида фараз қилиш мумкин: бу майдоннинг алоҳида ўлчамлари турнинг нормал ҳаёт кечириши учун зурур бўлган омилларга мос келади. Дивергенция орқали турларнинг Экологик жой ида содир бўладиган фарқ уларнинг яшаш жойи, озиқ хили ва бир хил яшаш жойининг ўзидан ҳар хил вақтда фойдаланиши билан боғлиқ. Экологик жойнинг миқёси ва ҳар хил турлар Экологик жой ини баҳолаш методлари ишлаб чиқилган.