ЎСИШНИ БОШҚАРУВЧИ МОДДАЛАР — ўсимликларнинг генератив ва ўсиш жараёнларини жадаллаштирувчи ёки секинлаштирувчи (сусайтирувчи) бир қатор табиий ва синтетик бирикмалар. Ўсишни тезлаштирувчи моддалар (ўсиш стимуляторлари) ва ўсишни тўхтатувчи моддалар (ўсиш ингибиторлари)га бўлинади. Қ. х. экинларига ишлов беришда қўлланилади. Табиий ўсишни тезлаштирувчи моддаларга фитогормонлар, шунингдек, баъзи витаминлар; синтетик ўстирувчи моддаларга гетероауксин ва унинг аналоглари, индолилмой кислота ва нафтилацетат кислота, малеинат кислота гидрозиди, сукцинат кислота киради. Ўсишни тўхтатувчи моддаларга ўсимликларда турли хил кимёвий, биокимёвий, физиологик жараёнлар (уруғнинг униши, поя ва унинг айрим қисмларининг ўсиши, баргларнинг тўкилиши ва бошқалар) тормозланишида фаол иштирок этадиган моддалар киради. Табиий ва сунъий ўсиш ингибиторлари фарқланади. Табиий ёки эндоген ўсиш ингибиторларига абсцизат кислота, скополетин, эскулетин, кумарин, салицил кислота, поксибензоат кислота ва бошқалар киради. Табиий ўсиш ингибиторлари ўсимликлар кузда ўсишдан тўхтаб, тиним ҳолатга ўтиш даврида уларнинг куртак ва уруғларида тўпланади. Кўкламда ўсиш ингибиторлари миқдори кескин камаяди. Синтетик ўсиш ингибиторларига цианидлар, мишьякли препаратлар, гидразин, симоб ва бошқалар оғир металлар киради. Уларнинг фитогормонлардан ауксинлар, гиббереллинлар ва цитокининлар фаоллигини йўқотиш хусусиятига эгалиги исботланган.
Синтетик Ўсишни бошқарувчи моддалар голланд фитофизиологи Ф. Кегель томонидан ауксин моддаси (индолилацетат кислота) синтез қилингандан кейин (1931—35) пайдо бўла бошлади. Кейинчалик ауксин асосида бир қатор юқори биол. фаол препаратлар синтез қилинди. Индолилмой ва нафтилацетат кислоталари Ўсишни бошқарувчи моддалар орасида энг яхши препаратлар ҳисобланади. Экишдан олдин ауксин, гиббереллин ва витаминлар билан намланганда экилган уруғнинг униб чиқиши тезлашади, илдиз системаси яхши ривожланади, ҳосилдорлиги кўпаяди. Деҳқончилиқда Ўсишни бошқарувчи моддалар сувли эритма, паста, эмульсия, дуст, аэрозол буғ ҳолида ишлатилади. Улар ўсимликларнинг гуллашини тезлаштиришда, кўпчилик маданий ўсимликларни қаламчадан кўпайтиришда, ҳар хил мева ва резаворлар меваларини йириклаштиришда қўлланилади. Вегетация даврида (ғовлаб кетиш шароитлари) айрим экинларнинг ўсишини тўхтатиш мақсадида синтетик ўсиш ингибитори — хлорхолинхлорид қўлланилади.
Ад.: Имомалиев А. И., Деҳқончиликда ўсиш регуляторларини қўллаш, Т., 1965,Полевой В. В., Фитогормонм, М., 1984.