ЎСИМЛИКЛАР ЭМБРИОЛОГИЯСИ

ЎСИМЛИКЛАР ЭМБРИОЛОГИЯСИ, фитоэмбриология — ўсимликлар морфологиясининг хусусий предмети, ўсимликлар муртагининг ҳосил бўлиши ва ривожланиши қонуниятларини ўрганади. Очиқ уруғлилар ва гулли Ўсимликлар эмбриологияси уруғкуртак ва гулда кечадиган онтогенезьш ҳамда гаметофитлар, жинсий ҳужайралар ва зиготанинг тузилиши ҳамда ривожланишини тадқиқ қилади. Ўсимликлар эмбриологияси тўғрисидаги маълумотлар қадимдан маълум. 16—18-асрларда асосий эътибор гулли ўсимликлар жинсини аниқлашга қаратилади; дурагайлаш ва четдан чанглантириш борасидаги экспериментал ишлар натижасида четдан чанглантиришнинг аҳамияти очиб берилади. Италия олими М. Мальпиги биринчи бўлиб гулли ўсимликларнинг тухум ҳужайраси ва муртак халтасини (1675), инглиз ботаниги Н. Грю уруғ эндоспермасини (1672) кашф этади. Ўсимликлар эмбриологияси мустақил фан сифатида фақат 19-аср ўрталарида шакллана бошлади. Унинг шаклланиши кўп жиҳатдан ҳужайра назариясини ва эволюцион таълимотнинг яратилиши билан боғлиқ. 20аср бошларида очиқ ва ёпиқ уруғлилар гаметофити ва чанг найчасининг ривожланиши тўғрисида фундаментал кашфиётлар қилинди; мейоз, микроспорогенез ва қўш уруғланишнинг моҳияти очиб беридци. Классик тадқиқотлар туфайли Ўсимликлар эмбриологиясининг замонавий муаммолари: онтогенезнинг асосий даврлари — чангдоннинг ривожланиши, макроспорогенез, микроспоралардан эркак гаметофит (чанг заррачалари) ва чанг найчасининг шаклланиши; макроспорогенез ва макроспоралардан урғочи гаметофит — муртак халтасининг ҳосил бўлиши, қўш уруғланиш, эндосперм ва муртакнинг шаклланиши ва бошқалар аниқланади.

Тубан ўсимликлар (сувўтлар), лишайниклар, замбуруғлар генератив органларининг ривожланиши узоқ вақт давомида ўрганилмаган эди. Бу соҳадаги ишлар сўнгги йилларда жадал олиб борилмоқда.

Солиштирма эмбриология ҳар хил таксономик гуруҳларга мансуб организмлар эмбрионал белгиларини ўрганиш ва солиштириш, ўсимликлар ривожланиши циклида насл галланишларини солиштириб ўрганиш билан шуғулланади. Бу ишларнинг натижаси ўсимликлар систематикасидаги ечилмаган муаммоларни ҳал этишда ва филогенетик системаларни яратишда муҳим аҳамиятга эга.