CHIRCHIQ

CHIRCHIQ (qad. nomi Parak, «Boburnoma»da Chir, keyingi kichraytirilgan nomi Chirchiq) — Toshkent viloyatidagi daryo. Sirdaryonint yirik oʻng irmogʻi. Daryo havzasi jan. va sharqda Qurama tizmasi va Chatqol togʻ tizmalari, shim. da Talas Olatovi va uning gʻarbiy tarmoklari bilan chegaralangan. Gʻarbiy Tyanshan togʻlaridagi qor va muzliklardan Chatqol, Koʻksuv va Piskom daryolari boshlanadi. 1971-y. gacha Chirchiq Chorvoq soyligida Chatqol va Piskom daryolari qoʻshilishidan hosil boʻlar edi. Endilikda daryo Chorvoq suv omboridan boshlanadi va Chinoz qishlogʻi yonida Sirdaryoga quyiladi. Uz. 454 km, havzasining mayd. 14240 km2. Ch. tez oqadigan tipik togʻ daryosi, togʻli qismida chuqur, tor va nishab oʻzanda tez oqadi. Ugom daryosi qoʻshilgandan soʻng Chirchiq vodiysi kengayadi. Chirchiqga bir necha irmoqlar kelib quyiladi. Eng yiriklari Ugom daryosi va Oqsoqotasoy. Qolgan mayda irmoqlari (Qizilsuv, Shoʻrobsoy, Ozodboshsoy, Oqtoshsoy, Tovoqsoy, Qorangkoʻlsoy, Gʻolibasoy, Oltinbeksoy, va b.)ning baʼzilari yoz va kuz oylarida qurib qoladi. Vodiyning tekislik qismida daryoga birorta ham irmoq qoʻshilmaydi. Chirchiq qor va muzlik suvlaridan toʻyinadi. Suv sarfi Xoʻjakent qishlogʻi yaqinida 221 m3/ sek., Chinoz qishlogʻi yonida 62 m3/sek. Eng koʻp suv sarfi 2160 m3/sek. (1959-y. 8 apr.) va 1452 m3/sek. ga (1914-y. 14 may) yetgan. Bunday katta suv sarfi Chirchiq daryosi uchun xos emas. Eng kam suv sarfi 22m3/sek. boʻlgan (1956-y. fevral). Ch. Sirdaryoga yiliga 164 m3/sek. suv quyadi. Suv oqimining 52,4% mart—iyun oylarida, 32,1% iyul—sent. va qolgan 15,5% okt. — fevral oylarida oqadi. Yanv. —fevral oylarida suvi kamayib, 52 m3/sek. dan oshmaydi. Chirchiqda loyqa oqiziqlar kam. Togʻlardan chiqib tekislik boʻylab oqqanda suvi koʻplab irrigatsion tarmoqlar orqali sugʻorishga olinadi. Zaxariq, Boʻzsuv, Qorasuv, Shim. Toshkent kabi kanallar Chirchiq daryosidan suv oladi. Daryodan gidroenergetikada ham keng foydalaniladi. Qodiriya, Tovoqsoy, Oqqovoq, Oqtepa, Salor va uchta Quyi Boʻzsuv, Chorvoq (quvvati 600 ming kVtsoat, Gʻazalkent) GESlar kaskadi shular jumlasidandir. Chirchiq suvi, asosan, Toshkent viloyati hududidagi ekin maydonlarini sugʻorishga sarflanadi (Ch. — Boʻzsuv sistemasi Oʻzbekiston hududida 100 ming gektardan ziyod yerni sugʻoradi), shuningdek, Toshkent, Chirchiq, Yangiyoʻl, Gʻazalkent sh. larini va koʻp qishloqlarni suv bilan taʼminlaydi. Chirchiq oʻrta oqimida uning oʻng sohilidagi terrasalarda Toshkent sh. joylashgan.