АРХЕОПТЕРИКС, археорнис, дастлабки қуш (Archaeopteryx) — қушларнинг энг қад., қирилиб кетган уруғи, калтакесакдумлилар (Saururae, яъни Archaeoruithes) кенжа синфига киради. Зағизғон катталигидаги битта тури (A. lithographica) маълум. Археоптерикс патларининг изи дастлаб 1860 й., тўлиқ скелет қолдиғи эса 1861 й. Бавария (Германия) да юра қатламидан топилган. У Британия музейида сақланмоқда. Ҳозир Археоптерикснинг 5 та скелета маълум. Археоптерикс тузилишида судралиб юрувчиларга (2 чекка ёйи, мияси кичик бўлиши, тишларининг альвеолларда жойлашганлиги, қорин қовурғаларининг амфицель типда тузилганлиги, 20 та умуртқадан иборат думи бўлиши, мугуз тумшуғи бўлмаслиги ва б.) ва қушларга хос белгилар бўлиши (пат қоплами, қанотлари қоқиш патларининг узун ва асимметрик тузилганлиги, оёқларининг суяклари қисман пневматик хусусиятга эга бўлиши) филогенетик жиҳатдан судралиб юрувчилар билан қушларнинг ўзаро боғлиқлигини кўрсатади. Археоптериксни ўрганиш асосида эволюциянинг мозаиклиги тўғрисида тасаввур пайдо бўлган. Кўпчилик олимлар Археоптериксни қушларнинг динозаврлардан, икки оёқли тимсоҳлар ёки псевдозухитлардан келиб чиққан бе-восита аждоди деб ҳисоблашади. Бироқ айрим тадқиқотчиларнинг фикрича — А. судралиб юрувчилардан келиб чиққан ён тармоқ бўлиб, улардан қушлар келиб чиқкан бўлиши мумкин. Археоптерикс учиш қобилиятига эга бўлмаган, шохдан-шохга ёки ерга сакраганида қанотларидан, шохларда ўрмалаганида қанотидаги тирноқларидан фойдаланган. Анинг қолдиқларидан бири археорнис (Archaeornis siemensi) алоҳида уруғ ва тур сифатида ёзилган. Лекин кўпинча барча топилмалар битта турга киритилади.