АКТУАЛИЗМ (геологияда) , актуалистик метод (инг. aktual — замонавий ҳақиқий, амалда мавжуд) — Ер тараққиётининг тарихини ўрганиш учун қулланиладиган қиёсий-тарихий метод. А. ўтмишдаги геологик жараёнлар ҳамда улар натижасида рўй берган ҳоди-салар ҳоз. замонда бўлаётган жараён ва ҳодисаларга ўхшаш деган фикрга асосланган. Шунга асосан, ҳоз. замонда бўлиб турадиган геологик жараёнлар, муҳитлар ва улар натижасида келиб чиққан ҳодисаларни (ҳоз. замон чўкиндилари, вулкан маҳсулотлари, рельеф ва ҳ. к.) ўтмишда пайдо бўлган жинсларга, органик чўкиндиларга, рельеф шаклларига таққослаш йўли билан ўтмиш геологик даврларда бўлиб ўтган геологик жараёнлар ва табиий географик шароитлар тахм. аниқланади. Аммо Ер доим тараққий этиб турганлигидан ўтмиш геологик жа-раёнларини ҳоз. жараёнлар билан туда таққослаб бўлмайди. Баъзи бир жараёнлар айрим геологик давр учунгина хос. Шунинг учун Ернинг ўтмиш тарихидаги геологик жараёнларни ҳоз. вақтда кузатилаётган геологик жараёнлар билан айнан таққослаш унчалик тўғри эмас.
Актуализм термини немис геол. адабиётида 19-а. 2-ярмида пайдо бўлиб, 20-а. 20-йилларидан оммалашди. Актуализм куртаклари инсоннинг дастлабки билимлари вужудга келган даврда, энг кад. афсоналарда ва ёзма манбаларда учрайди. Кейинроқ геологик тарихни тушунтиришда Актуализмдан Ибн Сино, Беруний, 18-а. ўрталаридан Россияда М. В. Ломоносов, Буюк Британияда Ж. Геттон ва б. фойдалан-дилар. Актуализмнинг биринчи шаклини ҳоз. униформизм деб атайдилар. Актуализм илмий принцип сифатида 19-а. 1-ярмида инглиз олими Ч. Лаелнинг «Геология асослари» асарида олға сурилган. У катта далилларга асосланиб, Актуализмни геологияни ўрганиш усули тариқасида тавсия қилди. Лайелнинг фикрича, ўтмиш геологик жараёнлар ҳоз. замон жараёнларидан ҳеч фарқ қилмайди. Баъзи бир хорижий мамлакат геологлари ҳозир ҳам шундай фикрдалар. Униформизмга ҳоз. геологик дунёкараш сифатида геологик таффаккўрнинг босиб ўтилган даври деб қаралади. Ўзбекистонда ёш ётқизикларни ўрганиш асосида қад. давр чўкиндиларининг ҳосил бўлиш шароитларини аниқлаш соҳасида кўпгина ишлар қилинган.