ПЛАГИОКЛАЗЛАР

ПЛАГИОКЛАЗЛАР (юн. plagios — кийшик ва klasis — синиш, ёрилиш) — каркасли алюмосиликатлар — дала шпапглари гуруҳига мансуб кенг тарқалган жинс ҳосил қилувчи минераллар. Кимёвий таркиби бўйича узлуксиз изоморф қатордан иборат (қ. Изоморфизм) (100-n) Na[AlSi3O8] nCa[Al2Si2O8] (бунда п 0 дан 100 гача ўзгариши мумкин); баъзан BaO, SrO, FeO, Ғе2О3 ва б. аралашган бўлади. Магматик жинслар систематикасида Плагиоклазларнинг таркиби муҳим аҳамиятга эга. Плагиоклазлар каторининг чек-ка аъзолари альбит ва анортитнчнт 0% дан 100% гача ҳар хил мутаносибликда қўшилишидан 100 хил Плагиоклазлар ҳосил бўлиши мумкин. Плагиоклазлар триклин системада кристалланади, турли катталикдаги призма ёки пластинка шаклидаги қўшалоқ кристаллар ва доначалар ҳосил қилади. Содда қўшалоклари кам, мураккаб полисинтетик қўшалоқ кри-сталлари кенг тарқалган. Ранги оқ, кул-ранг, кўкимтир, қизғиш. Шишадек ялтироқ, қаттиқлиги 6—6,5, зичлиги 2620 (альбит)дан 2750 (анортит) кг/м3 гача. Плагиоклазларнинг асосий массаси магманинг кристалланишидан ҳосил бўлади; улар, шунингдек, контакт-метаморфик ҳосилалар (скарнлар, роговик ва б.)да, яна гидротермал томирлар (альбит)да учрайди. Нураш жараёнида Плагиоклазлар осонлик билан гидрослюдалар, гилли минераллар ва б. га айланади. Плагиоклазларнинг баъзан оптик эф-фектларига қараб кўкимтир товланувчи ҳидли ойтош, таркибида темир ял-тироғининг майда тангачалари бўлганлигидан олтиндек товланиб турадиган хили авантюрин, яшил ва кўк товланадиган хили Лабрадор деб аталади. Кўким-тир, чиройли товланиб турадиган хили безак тош сифатида ишлатилади.