ЛОГОПЕДИЯ (логос ва юн. paideia — тарбиялаш, ўқитиш) — пед. фани тармоғи; нутқцаги камчилик (дудуқлик, тил ривожланмаганлиги, ўқиш ва ёзувдаги нуқсони ва б.) сабаблари, уларнинг олдини олиш, тузатиш йўлларини ҳамда нутқ фаолияти бузилиши механизмлари, аломатларини махсус таълим ва тарбия воситасида ўрганади. Нутқдаги нуқсонларни тузатиш масалалари дастлаб 17-а. да Европа мамлакатларида сурдопедагогикага оид илмий ишларда тадқиқ этила бошлади. 19-а. нинг 2-ярмидан бу соҳага мустақил равишда, аммо тиббиёт нуқтаи назаридан ёндошидди. Аста-секин нутқ фа-олиятининг табиати ҳақидаги илмий тасаввур кенгая бориб, Логопедия йўналиши тубдан ўзгарди, педагогик мазмун биринчи ўринга қўйиладиган бўлди.
20-а. га келиб Логопедия мустақил фан сифатида шаклланди, унинг мақсад ва вазифалари, методик асос ва тамойиллари, бошқа фанлар билан алоқаси масалалари ишлаб чиқилди. Замонавий Логопедия мактабгача ёшдаги болалар Логопедияси, мактаб ёшидаги болалар Логопедияси, ўсмирлар ва катта ёшдагилар Логопедия сига бўлинади.
Логопедиянинг асосий мақсади нутқида нуқсони бор шахсларни ўқитиш, тарбиялаш ва қайта тарбиялашнинг илмий асосланган тизимини ишлаб чиқиш, шунингдек, нутқ нуқсонининг олдини олишдан иборатдир.
Логопедия фан сифатида катта назарий ва амалий аҳамиятга эга бўлиб, у тилнинг, нутқнинг ижтимоий моҳияти, боланинг талаффузи, лексик-грамматик тузуми, тафаккури ва бутун рухий фаолияти узвий боғликлиги билан белгиланади.
Логопедиянинг асосий вазифалари: нутқ бузилишининг турли шаклларида нутқ фаолияти онтогенезини ўрганиш; нутқ бузилишларининг кенг тарқалганлиги, келиб чиқиш сабаблари, механизмлари, тузилиши, аломатлари ва даражаларини аниқлаш; нутқий фаолияти бузилган болаларнинг ўз-ўзидан ва бирор мақсадга қаратилган ривожланиш динамикасини, шунингдек, чуткий заифликни уларнинг шахс сифатида етишувига, руҳий ривожланишига, турли кўринишдаги фаолиятларини намоён қилишга, ўзларини тутишларига таъсирини аниклаш; ривожланишда турли хил фарқлар бўлган болаларда (эшитиш, кўриш, фикрлаш қобилияти ҳамда таянч-ҳаракат аппаратининг бузилиши ҳолларида) нутқнинг шаклланиши ва бузилишлари хусусиятларини ўрганиш; нутқ бузилишларининг педагогик диагностикаси методларини ишлаб чиқиш; нутқ бузилишларини тартибга солиш; нутқ бузилишини бартараф этиш тамойиллари, дифференциялашган метод ва воситаларини ишлаб чиқиш; нутқ бузилишининг олдини олиш методларини такомиллаштириш; логопедик ёрдамни ташкил этиш масалаларини ишлаб чиқиш. Логопедиянинг юқорида кўрсатилган вазифаларида унинг назарий ва амалий йўналишлари белгилаб берилган.
Логопедия назарий йўналиши нутқдаги бузилишларни ўрганиш, унинг сабабларини аниклаш, олдини олиш ва тузатишнинг илмий асосланган методларини ишлаб чиқиш, амалий йўналиши эса ана шу методларни тезроқ татбиқ этиб, мазкур нуқсонлар ва уларни келтириб чиқарадиган сабабларни бартараф этишдан иборат. Логопедиянинг назарий ва амалий вазифалари бир-бири билан чамбарчас боғлиқдир.
И. т. лардан маълум бўлишича, нутқдаги камчшшкларнинг пайдо бўлиши, табиати, инсон руҳиятига таъсири турлича бўлади (қ. Алалия, Афазия, Дудуқланиш, Дизартрия). Улар билиш жараёнини, атрофдаги кишилар б-н муома-лани қийинлаштиради. Бу нарса боланинг фаолиятида, юриш-туришида акс этади. Оғир нутқий бузилишлар эса инсоннинг аклий ривожланишига, айниқса, олий билиш фаолияти даражаларига, шахснинг шаклланишига таъсир этади, унинг характеридаги тортинчоқлик, қатъиятсизлик, одамовилик, номукаммаллик туйғуси каби салбий хусусиятларни келтириб чиқаради. Логопедиянинг аҳамияти эса боланинг нутқидаги нуқсонларни бартараф этиб, унинг ҳар томонлама баркамол ривож-ланишини таъминлашдан иборат.
Логопедия нутқ бузилишини ўрганиш ва ту-затишда нутқ билан фикрнинг ўзаро боғликдиги ҳақидаги, бола ривожланишида умумий ва махсус қонуниятларнинг ўзаро муносабати тўғрисидаги назарий қоидаларга, нутқва фаолиятнинг ҳамоҳанг ривожланиши ҳамда руҳий камолотга эришишнинг ҳаракатлантирувчи кучлари ҳақидаги назарияга таянади. Логопедия умумий анатомия ва физиология, нутқ механизмлари, нутқ жараёнининг бош мияда содир бўлиши ҳақидаги, нутқ фаолиятида иштирок этадиган анализаторларнинг тузилиши ва ҳаракатга келиши тўғрисидаги билимлардан фойдаланади.
Нутқдаги нуқсонларнинг аломатларини, уларнинг этиологияси, механизмлари, нутқ фаолияти бузилиши таркибида нутқий аломат билан нутқсиз аломатнинг муносабатини билиш учун Логопедия бошқа фанлар билан ҳамкорлиқда иш юритади. Жумладан, у тилшунослик, оториноларингология, психолингвистика, умумий ва махсус психология, психодиагностика, невропатология, психопатология, олигофрения клиникаси, педиатрия билан узвий алоқада ишлайди. Мас, нутқ ва эшитиш аъзоларининг патологияси нутқдаги бузилиш этиологиясини аниқлашдан ташқари тиббий таъсир воситасида бўладиган логопедик ишларни тўғри қўшиб олиб бориш учун ҳам имкон беради. Ўзбекистонда ёрдамчи мактаблар, болалар поликлиникалари, болалар боғчалари ва б. муассасаларда логопедик ёрдам кўрсатилади. Бундан ташқари, нутқи заиф болалар учун алоҳида боғчалар, махсус мактаблар мавжуд. Ўзбекистонда логопед ўқитувчилар Тошкент пед. ун-тида тайёрланади. И. т. ишлари Тошкент пед. ун-тининг дефектология кафедраси ва айрим тиббиёт муассасаларида олиб борилади.
Лола Мўминова.