ФАЦИЯ

ФАЦИЯ (лот. facies — кўриниш, қиёфа) (геологияда) — чўкинди тоғ жинслари мажмуаси, ҳосил бўлиш шароитларини тавсифловчи муайян литологик ва минерологик хусусиятларга эга. Пайдо бўлиш шароитларига кўра денгиз, қуруқдик ва оралиқ Ф. ларига бўлинади. Фациянинг йирик бир хил типли мажмуалари кесимда формацияларга бирлашади. «Фация» терминини фанга 19-а. да швейцариялик геолог А. Гресли киритган. У фациал ўзгаришларнинг келиб чиқишини тоғ жинсларининг ҳосил бўлиш шароитларидаги фарқи билан боғлади ва уларни ҳоз. замон денгиз тубида кузатилиши мумкин бўлган ўзгаришлар билан таққослади, уларни гуруҳлаб, тўпланиш шароитига қараб литораль ва пелагиал Ф. лар деб атади. Фин геологи П. Эскола эса метаморфик жинсларга татбиқан «метаморфизм Ф. си» тушунчасини киритди. 1933 й. Л. В. Пустовалов жинслар ҳосил бўлиш жараёнида пайдо бўлган бир хил геокимёвий белгиларга эга қатлам ва қатлам свитасини ифодалайдиган «қазилма геокимёвий Фация» тушунчасини татбиқ этди. «Геокимёвий Фация» термини нефть ҳосил бўлишида асос бўлган органик модданинг тўпланишида муҳим аҳамиятга эга чўкинди ҳосил бўлиш ва диагенез муҳитининг геокимёвий хоссаларини кўрсатади. Шунинг учун бу термин нефтчи геологлар орасида кенг қўлланилади. Америкалик геологлар (Ф. Петтижон, Л. Слоос, У. Крумбейн) «литологик Фация лар» (ёки литофациялар) тушунчасини киритдилар; бу тушунча муайян жойдаги стратиграфик горизонт жинсларининг литологик таркибини билдиради (мас, қум Ф. си, гил Ф. си); жинсларнинг минералогик таркиби, структураси ёки текстурасига кўра ажратилиши ҳам шу тушунчага киради. «Биологик Фация лар» (биофациялар) ҳам бўлиб, организмлар қолдикларига асосланиб тикланган қазилма биоценозлардир (мас, маржонполип Фация, граптолит Фация ва б.). Ф. ларни тарихий геологмянинг бўлими — Ф. лар ҳақидаги таълимотда ўрганилади. Ер тарихининг қад. даврлари учун бу шароитларни реконструкция қилиш усуллари эса, фациал анализ дейилади.