КУТУБХОНАШУНОСЛИК — босма нашр (китоб, газета, журнал ва б.) лардан жамоатчиликнинг фойдаланиш мақсадлари, тамойиллари, мазмуни, тизими ва шаклларини ўрганадиган фан тармоғи. Кутубхонашунослик вазифаси кутубхоначилик иши назариясини ривожлантириш, уни ижтимоий ҳодиса сифатида ривожланиш қонунларини таҳлил қилиш, кутубхоналарни ижтимоий, иқтисодий ва маданий тараққиётдаги ўрнини ўрганишдан иборат.
Кутубхонашуносликнинг асосий бўлимлари: кутубхонанинг жамиятдаги ўрни ва мавкеи, кутубхоначилик ишини ташкил этиш асослари, кутубхона тармоқлари ва уларнинг турларини ташкил этиш қонуниятлари ва б. ни ўз ичига олган у мумий Кутубхонашунослик, кутубхона фондларини бутлаш, жойлаштириш ва сақлаш масалаларини ўз ичига олган кутубхона фонди; босма нашрларни библиографик тавсифлаш ва таснифлаш ҳамда каталоглар тузиш услубларидан иборат кутубхона каталоги; кутубхоначилик ишини ташкил қилиш ва меъёрлаш, кутубхона фаолиятини ҳисобга олиш ва режалаш, кутубхона биноларини қуриш ва уни сақлаш, меха-низациялаш ва автоматлаштириш ва б. дан иборат кутубхоначилик ишини ташкил қилиш ва бошқариш; турли ижтимоий-иқтисодий шароитларда китоблардан оммавий фойдаланишнинг мазмуни, шакли ва услубларини ўрганувчи кутубхоначилик иши тарихи; кутубхонада китобхонларга хизмат кўрсатиш тизими, шакли, услублари, уларда китоб ўқиш маданиятини тарбиялаш, китобхонларнинг қизиқиш ва талабларини ўрганиш билан боғлиқ китобхонларга хизмат кўрсатиш ва б.
«К», термини 19-а. нинг 1-ярмида пайдо бўлди; фан соҳаси сифатидаги дастлабки ишлар ҳам шу даврга тўғри келади. Илк бор немис кутубхонашуноси М. Шретингер томонидан мустақил фан соҳасининг номи сифатида қўлланилган. Кутубхонашуносликнинг услубий асослари ва масалаларини ижтимоий-иқтисодий тарихий шароитлар белгилайди. 19-а. 2-ярмидан АҚШ, Россия ва б. мамлакатларда тарқала бошлаган. Кутубхонашунослик узоқ вақт амалий хусусиятга эга бўлган соҳа сифатида ривожланди. Унинг фаолият доирасига кутубхоналарнинг ички тузилишлари, китоб фондини танлаш ва ташкил қилишнинг техник томонлари, кутубхона биноларини қуриш ва жиҳозлаш каби масалалар киритилди. Шу билан кутубхонанинг ижтимоий ўрни хақидаги масалаларни ўрганишга эътибор берила бошланди.
Ўзбекистонда Кутубхонашунослик 20-й. лардан тараққий этди. Кутубхоначилик ишини тўла йўлга қўйишда В. В. Бартольд, В. Л. Вяткин, В. И. Межов, Е. К. Бетгердарнинг ҳиссаси катта. Тошкент ва Самарқандда кутубхоначилик курслари очилди (1919), Тошкент кутубхоначилик техникуми (1937), Тошкент пед. интида кутубхоначилик ф-ти (1960) ташкил этилди, 1974 й. дан кутубхоначилик ф-ти бўлган Тошкент маданият институты ишга тушди. Ўзбекистонда кутубхонашунослар минтақада ўтказиладиган фундаментал и. т. ишларида фаол иштирок этади. Ўзбекистон миллий кутубхонаси «Ўзбекистонда кутубхоначилик иши тарихига доир ҳужжатлар» тўпламини тузишни давом эттирмокда.
Ўзбекистонда Кутубхонашунослик фанини ривожлантиришга О. Қосимова, Э. Йўлдошев, Б. Каримов, М. Раҳимова, М. Расулов, М. Маҳмудов ва б. ўз ҳиссаларини қўшмоқда.
Ад.: Кутубхонашунослик ва библиография атамаларининг изоқли луғати, Т., 1998.
Мирали Махмудов.