Temir organizmga eng zarur mikroelementlardan biri hisoblanadi. Temir qon tarkibida mavjud bo‘lib, o‘pkadan kislorodni to‘qimalarga tashishda, a’zolarni kislorod bilan ta’minlashda xizmat qiladi. Agarda temirga bo‘lgan ehtiyoj kuchaysa-yu, organizmga temir tushishi kamaysa, temir tanqisligi kelib chiqadi. Temir tanqisligining oqibatlari biroz noxushdir. Chunki temir tanqisligi natijasida organizmning kislorod bilan ta’minlanishi izdan chiqadi. Natijada temir tanqislik kamqonlik kelib chiqadi. Kamqonlik organizmning kasalliklarga qarshi kurashish qobiliyatini pasaytiradi. Oqi-batda organizm yuqumli kasalliklarga chalinuvchan bo‘lib qoladi.
Bolalarda kamqonlik natijasida jismoniy va aqliy rivojlanishdan ortda qolish kuzatiladi. Ular tez-tez charchaydilar, fanlarni o‘zlashtirishda qiynaladilar. Miyalari chalg‘ib ketadi. O‘qigan narsalari xotirasidan tezda ko‘tariladi. Kattalarda esa toliqish, tez charchash kelib chiqadi. Temir tanqisligiga og‘iz bo‘shlig‘i, hazm a’zolari, nafas yo‘llari shilliq pardalari juda sezgir bo‘lib, tez zararlanadi. Shuni alohida ta’kidlash lozimki, uzoq vaqtdan buyon bitmayotgan dermatitlar, ekzema kasalliklari va boshqa teri kasalliklarning sababi temir tanqisligi, kam-qonlik ham bo‘lishi mumkin. Agarda temir etishmovchiligi kelib chiqsa, osh-qozon kasalligi va nafas yo‘llari infektsiyalari kelib chiqish ehtimoli 2-3 barobar oshadi.

Temir tanqisligining oldini olish mumkinmi?
Hozirda dorixonalarda turli xil ferropreparatlar mavjud. Bular quyidagilar: aktiferrin, gemofer, konferon, ferropleks, ferrumlek, tordiferon valj. Biroq temir tanqisligi kuzatilganda darhol dorilarga murojaat etmaslik kerak. Ba’zan rejim va ratsionni 1O‘ESh tashkillashtirish bilan kasallikni davolasa bo‘ladi. Bunda ovqat tarkibidagi temir moddasining qay shshqa so‘rilishiga asosiy e’tiborni qaratish lozim. Masalan, achitqisiz xamirdan tayyorlangan mahsulotlar tarkibidagi oziq tolalari temirni o‘ziga bog‘lab olib ichaklardan tashqariga chiqarib tashlaydi. Shu sababdan, bunday mahsulotlar bilan temir yaxshi so‘rilmaydi. Bundan tashqari odamning yoshi va jinsiga ham e’tibor berish lozim. Tug‘ruq yoshidagi ayollarda temirga bo‘lgan ehtiyoj kuchayadi. Masalan, tug‘ruq yoshidagi ayollarning bir kunlik temirga bo‘lgan talabi kuniga 18 mg ni tashkil qiladi. Bu holat shu bilan bog‘liqki, ayol organizmi hayz tsiklida temir moddasini ko‘plab yo‘qotadi. Homiladorlik chog‘ida ona organizmida yana bir vujud rivojlanayotganligi bois, temirga bo‘lgan ehtiyoj 3-4 barobar kuchayadi. Bundan tashqari rivojlanayotgan organizmda ham temirga bo‘lgan talab oshadi.

Ratsion tarkibi qanday bo‘lmog‘i lozim?
Temir hamma oziq mahsulotlari tarkibida bo‘lmaydi. Temirning asosiy qismi ya’ni 20 %i go‘sht mahsulotlari orqali qabul qilinadi. 6 % esa o‘simlik mahsulotlariga to‘g‘ri keladi. Temir tanqisligini bartaraf etish uchun ratsion tarkibidan oqsil mikdorini go‘sht, go‘sht mahsulotlari, baliq, tuxum, tvorog hisobiga ko‘paytirish kerak. Oqsillar temirning so‘-rilishiga, gemoglobinning hosil bo‘lishiga yordam beradi. Yog‘ni ko‘p mikdorda iste’mol qilish esa qon hosil bo‘lishini susaytiradi. Uglevodlar mikdori esa sutkasiga 400-500 g ni tashkil qilishi lozim.
Shuningdek, ovqat ratsionida qon hosil bo‘lishda ishtirok etuvchi vitaminlar mikdorini ko‘paytirish shart. Bularga quyidagilar kiradi: V guruh vitaminlar Ts31, V2, V6, folatsin, V12, RR). Gematogen tarkibida yuqorida sanab o‘tilgan moddalarning barchasi mavjudligi bois, bolalarga berish juda qulaydir. Yaxshi pishirilgan mol jigari qabul qilinsa temir tanqisligini to‘ldiradi. Biroq shuni ham yoddan chiqarmangki, enterit va gastrit kabi hazm yo‘llarining kasalliklari temirning so‘rilishiga xo‘sqinlik qiladi. Ishtahani ochish va oshqozon shirasini ko‘paytirish maqsadida turli xil souslar, qaylalar, sarimsoqpiyoz, xren, achchiq qalampir, piyoz iste’mol qilish, agarda moneliklar bo‘lmasa, foydadan xoli bo‘lmaydi. Shuningdek, xoxlovchilar temirli ma’dan suvlaridan iste’mol qilsalar ham bo‘ladi. O‘simlik mahsulotlari tarkibida temir mikdori nisbatan kam bo‘ladi. Mosh, loviya tarkibida kam mikdorda temir mavjud. Biroq mosh bilan loviyada vitamin S bo‘lmaganligi bois, temir yaxshi so‘rilishi uchun bunday mahsulotlarni sabzavotlar bilan qabul qilgan ma’qul.

Manba: Bekajon.uz