E’tiboringizga bolalar uchun juda qiziqarli, oson va qiyin darajadagi tez aytishlarni havola etmoqdamiz.
Xalq og‘zaki ijodi turlaridan biri bo‘lmish tez aytish ayrim nutq tovushlarining ko‘p qaytarilishi yoki tovushlarning so‘z va iboralar tarkibida talaffuzni qiyinlashtiradigan darajada murakkab joylashishiga asoslanadi. Ayniqsa, bu iboralar tez aytilayotgan paytda, aytuvchi bu murakkab tovushlarni talaffuz qila olmasdan adashib ketishi tinglovchilarning beozor kulgusiga sabab bo‘ladi. O‘zbek tilida bu iboralarning tez aytish deb nomlanishi ham shundan kelib chiqqan.
Tez aytish — oʻzbek xalq ogʻzaki ijodining bir turi. Tez aytishda yanglishib ketish mumkin boʻlgan qofiyadosh soʻzlardan tuzilgan jumlalar qoʻllanadi. Unda muayyan tovushlar, ayniqsa, jarangli undoshlar takrorlanadi va soʻzlar ritm, urgʻular bilan tez aytiladi. Mas., Besh mis barkash, besh mis barkashning ichida besh ming mis barkash. Tez aytishda har bir tovush oʻz oʻrnida toʻgʻri, ravon talaffuz etilishi shart. Tovushlar talaffuzida yanglishgan tomon (kishi) yengilgan hisoblanadi. Oʻtmishda katta yoshdagi odamlar ham oʻtirishlarda, toʻylarda Tez aytishda musobaqalashib, madaniy hordiq olganlar. Keyinchalik, asosan, bolalar repertuariga aylangan. Tez aytishlar bolalarning fikrlash qobiliyatini, soʻz boyligini oshirishga va nutqining ravon boʻlishiga xizmat qiladi.
Lekin ko‘pchilik turkiy tillarda tez aytishlar talaffuz qilinayotganda odamning yanglishib ketishi holatini ko‘zda tutgan holda nomlangan, masalan qirg‘izchada жаңылтмач, qozoq va qoraqalpoq tillarida жаңылтпаш, turk tilida yanıltmaç, turkmanchada yangiltmach, ozarbayjonchada yangiltmach.
Sizlarga qulay bo’lishi uchun tez aytishlarni alifbo tarzida joyladik. Mazkur tez aytishlardan turli tadbirlarda, dars jarayonida dam olish daqiqalarida foydalanishingiz mumkin. Shuningdek siz o’quvchilar uchun qiziqarli topishmoqlarni ushbu sahifadan, mantiqiy savollarni esa mana bu sahifadan topishingiz mumkin.
Ana alpdek asil archa,
Ayiq, arslon ildi zarcha.
* * *
Asalari asalini ayiqdan ayamadi.
* * *
Bashar bilan Yashar yashil yarim sharda yashashar.
* * *
Bedanalar bedanazorda sayrayverib, Berdiboyni bezor qildi.
* * *
Belbogʻini belga bogʻlab,
Bogʻbon bobo boqqa bordi.
* * *
Bir tup tut tagida bir tup turp.
* * *
Bobo, bobo qorbobo,
Bogʻ-rogʻlarga boq bobo.
* * *
Boqi qoqini Soqiga sotdimi,
Soqi qoqini Boqiga sotdimi?
* * *
Botir, Boir, Bahodir,
Bilagi zoʻr bahodir.
* * *
Bulut bulutga, burgut burgutga ergashadi.
* * *
Chang koʻchani changitib chuqur soyda choʻmildim.
* * *
Chirq-chirq-chirq, chugʻurladi chugʻurchuq.
* * *
Chori chayilgan choynakka choyni chamalab soldi.
* * *
Chori childirmani chaldi.
* * *
Chumchuq, chittak chugʻurlashib
Chumolini choʻqir shoshib.
* * *
Chuvalchang chuvalashib chirmoviqa chirmashdi.
* * *
Darsda Nasim rasm soldi,
Nasim rasmga razm soldi.
* * *
Donogina Durdona Diyoraga dugona.
* * *
Dorivor daraxt doʻlana
Mevasi dona-dona.
* * *
Erkin egatga ekin ekdi.
Ergash Erkinga ergashdimi,
Erkin Ergashga ergashdimi?
* * *
Erkin ekkan ekinlar
Dalani erkin enlar.
* * *
G’ani g’ildirakni g’ildiratib ketdi.
* * *
Go’zalning gullari gultuvakda gulladi.
* * *
Gunafshaning gullari gurillabdi, gullabdi.
* * *
Hamma Xayriga hayron.
* * *
Ignadirman ingichka,
Bellarim ip-ingichka.
* * *
Izg‘irin Izzatni izillatdi.
* * *
Jamila jamlagan jami jiydadan Mavjuda jamlagan jami jiyda juda oz.
* * *
Jamol, Jalol joʻralar,
Boqdi jajji joʻjalar.
* * *
Katakdagi kaklikka Karim kaftini tutdi.
* * *
Katta-katta koʻzmunchoq,
Koʻylagimga koʻrk munchoq.
* * *
Kitoblar kitobxonlarga kerak, kitobxonlarga kitoblar kerak.
* * *
Ko’k karam ko’pmi,
Po’k karam ko’pmi?
* * *
Koʻk koptokni kaftda tutib,
Koʻkka otdim kerilib.
* * *
Koʻm-koʻk kurtak, koʻkatlar
Koʻklamga koʻrk koʻrsatar.
* * *
Mard maydonda mardona,
Nomard mardga begona.
* * *
Mastura va Mastona maktabda mahmadona.
* * *
Mening mitti mushukcham
Mitti mushtlarin mushtlar.
* * *
Muzxonada muzlagan muzdekkina muzqaymoq.
* * *
Noza nozizi onasiga qildi…
* * *
Oʻlmas, Oʻktam oʻrtoqlar,
Oʻt oʻrishdi oʻtloqda.
* * *
Oltoy olmasi Almati olmasidan oldin pishadimi,
Almati olmasi Oltoy olmasidan oldin pishadimi?
* * *
OQ CHOYNAKKA OQ QOPQOQ, KO’K CHOYNAKKA KO’K QOPQOQ
* * *
Oʻroq oʻxshar soʻroqqa,
Soʻroq oʻxshar oʻroqqa.
* * *
Ortiqali oshpazning oshini yeganlar yuzdan osharmish.
* * *
Osmonning osti yermi, yerning usti osmonmi?
* * *
Oydinga oynadan oy mo’ralaydi.
Keyin oydinga oyisi mo’ralaydi.
* * *
Oʻyinni oʻylab oʻynadim,
Oʻyinni oʻynab oʻynadim.
* * *
Piyolalik ey bola,
Piyolang guli lola.
* * *
Qahraton qishning qahri qargʻani quvontirdi.
* * *
Qargʻa qagʻillar qar-qar,
Qirni qalin qor qoplar.
* * *
Qayiq qirgʻoqda qimirlab turibdimi,
Ayiq qirgʻoqda gʻimirlab yuribdimi?
* * *
Qishda kishmish pishmasmish, pishsa kishmish qishmasmish, kishmish yegan kishining tishi qamashmasmish..!
* * *
Qishda qatiq qattiq qotib qoldi.
* * *
Qishda qatiq qattiq qotib qolibdi
* * *
Qobil qahraton qishda qishloqda qishladi.
* * *
Qobil qordan Qorbobo yasadi.
* * *
Qobil, Qoʻchqor va Qurbon
Qordan qurdilar qoʻrgʻon.
* * *
Qopin qoʻyib qorbobo
Qoʻlqopini qidirdi.
Qorqiz qalin qalpogʻin
Qulogʻiga qoʻndirdi.
* * *
Qora qargʻa qorga qoʻndi,
Qorni choʻqib, “qar” deb qoʻydi.
* * *
Qora qogʻozning qattiq qirrasi qoʻlimni qirqdi.
* * *
Qora, qizil qalamni qalamdonga qamadim.
* * *
Qora-qura qoʻzilar
Qirda quvonib oʻtlar.
* * *
Qorboboning qoʻlida qop,
Qopida qat-qat oʻyinchoq.
* * *
Qumrining qoʻgʻirchogʻi qimirlasa qiqirlar.
* * *
Ra’no Ravshandan ranjidimi,
Ravshan Ra’nodan ranjidimi?
* * *
Raʼno rasmlariga rang-barang rang tanladi.
* * *
Sabohat bu safar Samarqandga safarga chiqdi.
* * *
Salim sumkasiga patirni soldi,
Salima sumkasidan atirni oldi.
* * *
Salimning sadadagi sap-sariq savasi sahar sayraydi.
* * *
San’at saroyi saroylarning sarasi.
* * *
Sardor savzini sevatga soldimi,
Sardor savzini sevatdan oldimi.
* * *
Savatdagi sariq sabzi
Sargʻayibdi, soʻlibdi.
Saodat-chi sabzilarni
Suvga solib qoʻyibdi.
* * *
Shavkat sharbatni Sharifga tutdimi,
Sharif Shavkatga sharini tutdimi?
* * *
Shirinnning shirchoyiga shiringina shirmoynon.
* * *
Soat soatiga soatlab qaradi.
* * *
Sobir sakkizta sabzi sanadi,
Sakkizta sabzini Sobir sanadi.
* * *
Sobirning sozi sozli,
Sahnada sof ovozli.
* * *
Sojida-yu Saodat sinfdosh va sirdoshlar.
* * *
Soli hovlida xoli qoldi.
* * *
Sumalakning sim-sim siri sayyohlarga soʻroq boʻldi.
* * *
Surayyo, surmani ko‘zingga surma!
* * *
Talʼat taʼtilda tanlovga tayyorlandi.
* * *
Taom taʼmin tuy oʻrtoq,
Tur oʻrningdan, tur tezroq.
* * *
Temur bilan Yo’lchi — temir yo’lchi,
Temir yo’lchilarga aytib ko’r-chi!
* * *
Temur turnikda turibdimi,
Turgʻun tepada yuribdimi?
* * *
Tepada ikkita kal kalhat,bittasi oq kal kalhat,bittasi qora kal kalhat,
Oq kal kalhat qora kalhatni boshini cho’qidi
Qora kal kalhat oq kalhatni boshini cho’qidi!
* * *
Tilim-tilim tilla qovunning
To’rt tilimi tilimni tildi
* * *
Tiyanshan tog’ining tagida Tursunboy tog’aning traktori to’rta tolni tortolmay trillab turibdi.
* * *
Tolib tandir tagidan tanga topdi
* * *
Tolib to‘pni tepib toldi,
so‘ngra to‘pni sumkaga soldi.
* * *
Tolib toʻpni topib tepdi,
Gʻolib toʻpni tolib tepdi.
* * *
Toʻrtta topqir topaloq,
Topishmoq topar quvnoq.
* * *
Tovuq sovuqda sovqatadimi?
Sovuqda tovuq sovqatadimi?
* * *
Tuflining tagi tuproq,
Tozala Tolib tezroq.
* * *
Tushlikda teshik tishim tushmay,
Kemtik tishim tushibdi.
* * *
Tyanshan tog’ining tagida traktor tarillab turibdi, tarillab turgan traktorning tagida tamaraxonim tansaga tushib turibti.
* * *
U yon-bu yon yurar quyon,
Yov yovlasa yugurar quyon.
* * *
Uchuvchi suzuvchini uchratdimi,
suzuvchi uchuvchini uchratdimi?
* * *
Yormat yozda oʻtin yordi,
Yorqin yordamga bordi.
* * *
Yozda yoqqan yoz yomgʻiri yon atrofga yogʻdek yoqdi.

Joylangan vaqt: 2022-08-27 21:51:33