САЙЁРАЛАРНИНГ ЙЎЛДОШЛАРИ

САЙЁРАЛАРНИНГ ЙЎЛДОШЛАРИ — сайёраларнинг тортиш кучи таъсирида уларнинг атрофида айланувчи космик жисмлар. Ернинг 1 та (Ой), Марснинг 2 та, Юпитернинг 16 та, Сатурннинг 17 та, Ураннит 15 та, Нептуннинг 2 та ва Плутоннинг 1 та йўлдоши бор. Меркурий, Венеранинг йўлдошлари топилмаган. Сайёраларнинг йўлдошлари кашф этилиш вақтига қараб улар рим ракамлари б-н белгиланган. Юпитернинг энг йирик ва ёруғ йўлдошлари Ио, Европа, Ганимед, Каллистолар 1610 й. Галилей томонидан кашф этилган.

Сайёраларнинг йўлдошлари, асосан, эллипсга яқин орбиталар бўйлаб тўғри йўналишда, яъни сайёранинг Қуёш атрофида айланиш йўналишида (эклиптиканинг шимолий қутбидан қараганда соат стрелкасига қарамақарши) ҳаракатланади. Ураннинг йўлдошлари, Юпитернинг VIII, IX, XI, XII йўлдошлари, Сатурннинг IX, Нептуннинг I йўлдоши тескари ҳаракатланади.

Сайёраларнинг йўлдошлари сайёранинг орбитал ҳаракатига кучсиз бўлсада таъсир кўрсатади, натижада унинг траекториясида жуда кам микдорда четланишлар кузатилади. Бу четланишларнинг қиймати Сайёраларнинг йўлдошлари массасини ҳисоблашга имкон беради. Сайёраларнинг йўлдошларининг энг катталари Сатурннинг Титан, Юпитернинг Ганимед, Каллисто йўлдошлари бўлиб, уларнинг ҳар бири массасига кўра, Ойдан катта, диаметри бўйича эса ундан салкам 1,5 марта катта. Улкан Сайёраларнинг йўлдошлари диаметрларининг Ердан кўриниш бурчагига қараб, кичикларининг диаметрлари эса, ўз сайёралари билан тўсилганда, тўсилиш вақтига кўра ҳисобланади. Сайёраларнинг йўлдошларидан фақат Титан ва Тритонда (Нептуннинг йўлдоши) атмосфера борлиги аникланган. Титаннинг атмосфераси, асосан, метан, аммиак ва қисман азотдан ташкил топган. Катта йўлдошлар шар шаклида, Фобос ва Деймос (Марснинг йўлдошлари) каби кичикроқ йўлдошлар эса бирор геометрик шаклга эга эмаслиги ва улар улкан тош қоя шаклидалиги аниқланган.

Сайёраларнинг йўлдошларининг тузилиши ва ҳаракатини ўрганиш космогонияда катта аҳамиятга эга.

Ад.: Ксанфомалити Л. В., Спутники внешных планет, М., 1987.