КАБО-ВЕРДЕ (Саво Verde) , Кабо-Верде Республикаси (Republica de Cabo Verde) — Атлантика океанида, Ғарбий Африка соҳили яқинидаги Яшил Бурун о. ларида жойлашган давлат. 10 та йирик ва 5 та майда оролни ўз ичига олади. Майд. 4,033 минг км2. Аҳолиси 405 минг киши (2001). Маъмурий жиҳатдан 14 туман (conselho) ra бўлинади. Пойтахти — Прая ш.
Давлат тузуми. К.-В. — республика. Амалдаги конституцияси 1992 й. да қабул қилинган. Давлат бошлиғи — президент (2001 й. дан П. В. Пиреш). У умумий, тўғри ва яширин овоз бериш йўли билан 5 Й. муддатга сайланади. Қонун чиқарувчи олий органи — умумий сайлов йўли билан 5 й. муддатга сайланадиган Миллий ассамблея (бир палатали парламент). Ижроия ҳокимиятни президент ва бош вазир бошчилигидаги ҳукумат амалга оширади.
Табиати. Ороллар, асосан, вулканлардан ҳосил бўлган. Қирғоқлари тик ва қояли; қулай табиий гаванлари кам. Рельефи — асосан, тоғли. Энг баланд чўққиси 2829 м (Фогу о. да). Иқлими — тропик, пассат. Ўртача ойлик т-ра 22° — 27°. Йиллик ёғин 100 — 250 мм. Бот-бот қурғоқчилик бўлиб туради. Дарёлари кам. Ўсимлиги чўл ва чала чўлга хос. Ҳайвонот турлари оз. Денгиз қушлари кўп. Қирғоқ атрофи сувлари балиққа бой. Фосфорит, бинокорлик материаллари, жумладан, гипс конлари бор.
Аҳолисининг 62% мулатлар, 35% африкаликлар (фульбе, баланте, манжаклар); шаҳар аҳолиси 30%. Расмий тили — португал тили. Аҳолининг 98% — католиклар.
Тарихи. К.-В. жойлашган Яшил Бурун о. ларини Португалия экспедициялари 1456 ва 1460 й. лар орасида кашф этган. Ўша пайтгача бу ерда одам яшамаган. Африкадан қуллар, Португалиядан деҳқонлар кўчириб келтирилди. 1495 й. Португалия мустамлакаси деб эълон қилинди. 15—16-а. ларда бу худуд Африканинг Гвинея соқили ёнидаги қул савдоси марказларидан бирига айланди. Қул савдоси таназзулга учраши билан (1876 и. тамоман ман этилди) бу ердан АҚШ ва б. мамлакатларга кўчиб кетиш оммавий тус олди.
2-жаҳон уруши (1939—45)дан кейин Португалия ва унинг иттифоқдошлари К.-В. нинг порт ва аэродромларидан Гвинея-Бисау, Ангола ва Мозамбикдаги миллий озодлик кучларига қарши курашда оралиқ база сифатида фойдаланди. 1951 й. да Португалиянинг «денгиз ортидаги вилояти» мақомини олди.
50-й. лардан К.-В. да миллий озодлик ҳаракати кучайди. Бу ҳаракат Португалия мустамлакаси Гвинея-Бисау халқларининг озодлик кураши билан чамбарчас боғлиқ бўлди. Бу курашга Гвинея ва К.-В. мустақиллиги африкаликлар партияси (ПАИГК, 1956 й. ташкил топган) раҳбарлик қилди. 1972 й. да Португалия К.-В. га «маҳаллий мухторият» ҳуқуқини берди. 1974 й. 24 апр. да Португалиядаги фашизм режими ағдариб ташлангач, ПАИГК билан Португалия муваққат ҳукумати ўртасида К.-В. га 1975 и. 5 июлдан мустақиллик берилиши ҳақида битим имзоланди. 1974 й. дек. охирида ўтиш даври ҳукумати тузилди. 1975 й. 30 июнда Халқ миллий мажлисига биринчи сайлов ўтказилди. К.-В. ўша йили июлда Африка Бирлиги Ташкилотига, сент. да БМТ га қабул қилинди. 1975 й. охирига келиб, К.-В. 60 давлат билан дипломатия муносабатлари ўрнатди. 1986 й. 6 фев. гача мамлакатнинг номи португалчадан таржима қилиниб, Яшил Бурун о. лари деб атаб келинди. К.-В. 1992 й. 16 янв. да ЎзР суверенитетини тан олган. Миллий байрами — 5 июль — Мустақиллик куни (1975).
Сиёсий партиялари, касаба уюшмалари. К.-В. мустақиллиги африкаликлар партияси (ПАИКВ), 1956 й. да тузилган; 1981 й. дан ҳоз. номда; Демократия учун ҳаракат, 1990 й. да асос солинган. К.-В. меҳнаткашлари миллий бирлашмаси — касаба маркази, 1978 и. да ташкил топтан.
Хўжалиги. Иқтисодий жиҳатдан заиф аграр мамлакат. Хўжалигининг асосини қ. х. ташкил этади. Ялпи ички маҳсулотда қ. х. нинг улуши 11%, саноатнинг улуши 10%. Иқтисодий фаол аҳолининг 80% қ. х. да банд. Тез-тез бўлиб турадиган қурғоқчилик қ. х. га катта зарар етказади. Аҳолининг озиқ-овқатга бўлган эхтиёжларини қопламайди. Мустақиллик эълон қилингач, мустамлакачилик оқибатларини тугатиш чоралари кўрилди; миллий тараққиёт жамғараси тузилди, қ. х. ни ривожлантириш фавқулодда дастури ишлаб чиқилди, кооперациянинг турли шаклларини ривожлантиришга, саноат корхоналари барпо этишга киришилди.
Қишлоқ хўжалиги. Аҳолининг анъанавий машғулотлари — деҳқончилик ва балиқчилик. Ички эҳтиёж учун маккажўхори, картошка, дуккакли дон экинлари, маниок, нўхат, қизил қалампир, помидор экилади. Экспорт учун какао, банан, шакарқамиш, ер ёнғоқ, тамаки, канакунжут, индиго етиштирилади. Чорвачилигида қорамол, эчки, қўй боқилади. Балиқ ва денгиз жониворлари овланади.
Саноати денгиз махсулотларини қайта ишлаш, туз қазиб олиш ва б. корхоналардан иборат. Спирт (шакарқамишдан), совун, ўсимлик мойи ва цемент ишлаб чикарадиган корхоналари бор. Экспорт учун туз ва пуццолан қазиб олинади. Ҳунармандчилик ривожланган. Т. й. йўқ. Автомобиль йўлларининг уз. 5,6 минг км. Йилига ўртача 36 млн. кВт-соат электр энергия ҳосил қилинади. Асосий порти — Минделу (Сан-Висенти о. да). Сал о. да йирик аэродром бор. Асосан, Португалия, Нидерландия, Испания, Франция билан савдо қилади. Четга балиқ, банан, қандшакар, туз сотади. Четдан озиқ-овқат, машина-ускуналар, нефть маҳсулотлари келтиради. Пул бирлиги — К.-В. эскудоси.
Халқ таълими. 1960-й. ларнинг охирида аҳолининг 90% дан кўпроғи саводсиз бўлган. Мактаб тизими Португалия таъсирида шаклланди. Мактабларда таълим португал тилида олиб борилади. Мустақилликка эришилгандан кейин (1975), 6 ёшдан 12 ёшгача бўлган болалар учун бепул мажбурий таълим жорий этилди. Бошланғич мактабда ўқиш муддати 4 й., ўрта мактабда 5 й. қилиб белгиланди. Ўрта мактаб икки босқич: 2 й. лик тайёрлов синфлари ва 3 й. лик катта ўрта мактаб (лицей) дан иборат бўлди. 1980-й. ларнинг бошидан мактаб тизими янгидан тузилди. Мактабда ўқиш муддати 11 й., 6 й. асосий мактабда, 3 й. тўлиқсиз ўрта мактабда ва 2 й. тўлиқ ўрта мактабда ўқилади. Тўлиқ ўрта мактабда гуманитар, табиий-илмий, техника бўлимлари бор. Мамлакатда 3 пед. билим юрти ва индустриал мактаб ишлайди. Олий ўқув юрти йўқ.
Матбуоти, радиоэшиттириши ва телекўрсатуви. К.-В. да бир қанча газ. ва жур». нашр этилади. Асосийлари: «Болетин информативу» («Информацион бюллетень», ҳафтанома, 1976 й. дан), «Болетин офисиал да Република ди Кабо-Верде» («Кабо-Верде Республикаси расмий бюллетени», ҳукумат ҳафтаномаси), «Вож ди пову» («Халқ овози», ҳукуматнинг португал тилида чиқадиган ҳафталик газ., 1975 й. дан),«Раизеш» («Илдизлар», португал тилида ҳар чоракда чиқадиган адабий жур., 1977 й. дан), «Трибуна» («Минбар», ҳафтада 2 марта чиқадиган газ., 1984 й. дан), «Унидади и лута» («Бирлик ва кураш», ойлик жур., 1976 й. дан). Кабопресс агентлиги хукумат ахборот агентлигидир. К.-В. радиотелевидениеси ҳукумат ихтиёрида. «Сан-Висенти овози» хукумат радиост-яси 1975 й. ташкил этилган.
Адабиёти португал ва креол тилларида. Маҳаллий креол тилида бой оғзаки адабиёт шаклланган. Халқ шеърий ва қўшиқ ижодиётининг шаклларидан бири — морнлар (муҳаббат ва айрилиқ ҳақидаги мунгли қўшиқлар) айниқса кенг тарқалган. Бу мавзулар К.-В. адабиётида анъанага айланди. Э. Тавариш, П. Кардозу ва б. шу жанрда ижод килдилар. Жоржи Барбоза маданий-маърифий ва адабий жур. лар ташкилотчиларидан бири бўлди. О. Алкантар «Шикиньо» ва М. Лопиш «Шарқий шамол фош этади» романларида ижтимоий мотивлар, биринчи марта ижтимоий тенгсизлик мавзуи каламга олинди. А. Фонсека шеърларида португал «мустамлака жаннати»ни фош этди. Шоир Кабвердиано Дамбара креол тилида ижод қилиб, халқларнинг мустақиллик учун курашини куйлади. А. А. Гонсалвишнинг қиссалари, М. Феррейранинг романлари 60—70-й. ларда К.-В. адабиётида салмоқли асарлар бўлди. 80—90-й. лар адабиётида эскиликни инкор этиш ва бузиш билан чекланмай, янгилик яратишга интилиш тамойиллари бўртиб кўринди. Роману ди Мелунинг португал ва креол тилларида нашр этилган «Қопқора» романи бунга мисол бўла олади.