Nafs isloh qilinsa, Shayton g‘ulu qilolmaydi. Insonning asl dushmani o‘z ichidadir, u ko‘p narsalar istaydi. Bolalikdan boshlab hali qand-qurs, hali shakar, hali xo‘rozqand yoki o‘yinchoqqa ega bo‘lish istagi uyg‘onadi. Bajaramiz, bajaramiz… Nafs esa istaklarining bajarilishiga odatlanadi… Bu istaklar bitta emas, ikkita emas, ko‘p…
Ana shu nafs istaklarining talabini to‘xtata bilish lozim. To‘xtatish uchun ham nafsni tarbiya qilish kerak! Inson o‘ziga o‘zi: «Ha, chiroyli, ko‘nglim juda  istaydi, ammo olmayman, chunki – harom». «Ha, uyqu ko‘p  shirin, kechqurun juda kech  yotdim, turishga qiynalaman, ammo turishim va namozni o‘z vaqtida o‘qishim shart», – deya olishi kerak.
Inson o‘z nafsini yenga bilishi kerak. Tasavvuf, bu – inson o‘z nafsini yengib, Allohning amrini bajarish holiga kelmog‘i, gunohlardan qochish holiga kelmog‘idir…» Shayton masalasidan ham ko‘ra muhimroq bu!.. Zotan Shayton insonga to‘g‘ridan-to‘g‘ri bo‘yinturuq urib, zanjirlab,  bog‘lab, sudrab yetaklamaydi.
«Yur, seni asir oldim», – deb bandi qilib, gunoh yerlarga sudrab ketmaydi. Shayton: «Uni qil, buni qil…» deb taklif qiladi. Buni «Shayton vasvasasi» deymiz. Shayton yomon, xunuk ishlarni chiroyli ko‘rsatadi. Nafs uni bajaradi… Nafs yomon illatlarni xushlagan paytida agar inson uni jilovlamasa, nafs yomon  ishlar qiladi. Shunday qilib, Shayton panada qoladi. Insonning eng katta dushmani nafsi bo‘ladi.
Eng ulug‘ jihod – insonning nafsi, xohish-istaklariga qarshi jihodidir. Nafsning orzulari ko‘p va kuchlidir… Bu orzular besh pog‘onadan iborat bo‘ladi:
1. Kichiklikdan balog‘at yoshiga qadar yeb-ichish, tomoq dardi… Men nabiramdan: «Qo‘lingdan tutib, baqqolning oldiga olib borsam, nima istaysan?», – deb so‘rasam, «Qand, shokolad, bodroq», – deydi. Ya’ni yeb-ichish orzusi… Bolalarda shunday…
2. Balog‘at yoshiga yetgan vaqtda unashtirilmoq, uylanmoq orzusi… Birovga yoqqisi, birovni yoqtirgisi keladi. O‘zi yoqmasa, xafa bo‘ladi… Bu orzular juda kuchli… Bular insonni oqibati xunuk vaziyatlarga ro‘para qiladi. Tomoqqa muhabbat qo‘yish ham baxtsizlik keltiradi. Harom yediradi, o‘g‘rilik qildirtiradi va hokazolar. Bu istaklarga bardosh berish juda qiyin….
3. Endi odatiy udumlarga ko‘ra oila ham qurdi deylik… Bundan so‘ng turli sarf-xarajatlar: uy-ro‘zg‘or, kiyim-kechak xarjlari, xotinning, bolalarning ehtiyojlari, uy ijara bo‘lsa, uning haqqi bor… Bu vaqt ishi pul bilan bog‘liq bo‘lib qoladi. Mol-mulk istagi paydo bo‘ladi. Buni hamma ham sevadi. Pulni yaxshi ko‘rmagan, mol-mulkni sevmagan inson yo‘q… Bu ham nafsning orzusi, bu ham kuchli bir orzu… «Molmulkim ko‘p bo‘lsin, pullarim, boyligim ko‘p bo‘lsin, ular bilan nimalar qilishim mumkin?», – deya orzulashlar bor… Bu kuchli, qattiq istaklar ham insonlarga ko‘p og‘ir oqibatlar keltiradi.
4. Kishining mol-dunyosi ko‘paygandan keyin uni: «Pulim bor, hamma narsam bor, nega bir partiyaga kirib falon bir deputat bo‘lmaysan? Bunday ishlar qilmaysan, unday ishlar qilmaysan», – deya, mavqe – maqom hirsi – orzu-havaslarni qondirish hirsi chulg‘ab oladi. Bu – juda kuch-qudratli bir orzudir…
Bu mavqe – maqomlar uchun juda ko‘p talashish-tortishishlar, maxfiy mujodala, ya’ni kurashlar, janglar bo‘ladi, zimdan adovatlar, pand berishlar, fitnalar, ixtiloflar bo‘ladi… Podshoning o‘g‘li otasiga isyon qilib, otasini taxtdan ag‘daradi, unga eng poygakdan joy berib qo‘yadi….
5. Oqibatda bu mavqe – maqom hirsi eng buyuk arbob-bosh bo‘lish orzusini qitiqlaydi. Buni «hubbi riyosat» – boshliq bo‘lish ishqi deydilar. Bu – mavqe maqom hirsining eng yuqori darajasi…
– Mana, sen ham deputatsan!
– Ha, ammo deputatman. Birovning izmidaman…
Juda hazilkash bir professor birodarimiz bor bu yerda. Unga to‘rt-besh partiyadan «bizga a’zo bo‘ling», degan taklif tushibdi. U aytibdiki: «Men bunday deputatlarning «bosma tulumba» bu majlisiga kirmayman. Ya’ni «Xo‘p bo‘ladi, – deginu maishatingni qilaver» tarzidagi bir faoliyat bo‘lgani uchun istamayman!», – debdi.
Deputat! Ammo deputatlik yetmaydi. Direktor, mudir, vazir, ammo u ham yetmaydi… Prezident bo‘lgisi keladi. Ish-orzular mana shu taxlit davom etadi…
«Islom va axloq» kitobidan olindi
Joylangan vaqt: 2022-08-27 21:58:56