РЕПАРАЦИЯ

РЕПАРАЦИЯ (генетикада) — физиккимёвий омиллар таъсирида зарарланган ДНК молекуласи табиий (натив) структурасининг ўз-ўзидан қайтатикланиши. Репарация барча организмлар ҳужайраси учун хос бўлиб, ҳужайранинг махсус ферментлари иштирокида амалга оширилади. Репарация ультрабинафша ва ионловчи нурлар таъсирида зарарланган бактериянинг ДНК молекулаларида яхши ўрганилган. Репарациянинг 3 хил асосий механизми: фоторепарация (фотореактивация), эксцизион Репарация ва пострепликатив P. аниқланган. Фоторепарация ультрабинафша нурлар таъсирида ДНК молекуласида ҳосил бўладиган циклобутан дезоксирибопиримидин — фотолиаза ферменти ёрдамида парчаланишидан иборат. Эксцизион Репарация — ДНКнинг зарарланган жойини аник,лаш, уни кесиб ташлаш ва матрица асосида кесилган жойни қайта синтез қилиб, ДНК занжирининг изчиллигини тиклаш. Пострепликатив Репарация репликациягача ДНКда пайдо бўлган, лекин эксцизион репликацияда барча жароҳатланган жойларни тиклаш имконияти бўлмаган такдирда ишга тушади. Бундай ҳолларда жароҳатланган молекулаларнинг янгиланиши бир занжирли кемтик (нуқсонли) молекулаларнинг пайдо бўлишига олиб келади; натив (табиий) структурани тиклаш эса рекомбинация орқали амалга оширилади.

Репарация жараёнининг ферментлари редупликация, рекомбинация ва мутацион жараёнлар реакцияларини катализ қилишда ҳам иштирок этади. Мутацион жараёнда ҳужайрада хатоликка йўл қўйишга мойил бўлган индукцион Репарациянинг ўзига хос типи ишга тушади. Натижада ДНК нинг табиий структураси тикланади, аммо ундаги генетик ахборотда хатоликлар пайдо бўлади. Репарацияга тўсқинлик қилувчи мутациялар кўпинча мутацион жараённинг тезлигини ошириши ёки камайтириши мумкин. Бир қатор ирсий касалликлар (пигментли ксеродерма, атаксия — телеангиэктазия, прогерия) Репарация системаси нуқсонлари билан боғлиқ. Репарацияда нуқсонларга эга бўлган ва жароҳатловчи омилларга нисбатан жуда сезгир бактерия ва замбуруғ штаммларидан генетик токсикологияда индикаторлар сифатида фойдаланилади. Радиобиологияда Репарация тушунчаси ультрабинафша ва ионловчи нурлардан зарар кўрган биологик объектларнинг қайта тикланишидан иборат. Кўп ҳужайрали организмларда Репарация нурланишидан зарарланган орган ва тўқималарнинг регенерацияси шаклида намоён бўлади.

Абдукарим Зикирёев.