РЕКОМБИНАЦИЯ

РЕКОМБИНАЦИЯ (ре… ва лот. combination — бирикиш) (генетика д а) — тирик организмларда генетик материалнинг наедда қайта тақсимланиши. Рекомбинация натижасида эволюцион узгаришлар учун муҳим аҳамиятга эга бўлган комбинатив ўзгарувчанлик юзага чиқади. Рекомбинация барча тирик организмлар: вируслардан бошлаб, юксак усимликлар ва ҳайвонларгача хос бўлган универсал биологик механизм ҳисобланади. Рекомбинация эукариот организмларда жинсий жараён ёрдамида, прокариотлардаконъюгация, трансформация ва транедукция, вирусларда қўшма инфекция орқали содир бўлади. Рекомбинация мейозт гомологик хромосомаларнинг ажралиши ёки ДНК молекулаларининг ўзаро таъсири натижасида ДНК бир қисмининг бир молекуладан иккинчисига ўтиши орқали амалга оширилади. Рекомбинация ДНК молекулалари уртасида ўзаро қисмлар алмашинувидан (рицепрок Рекомбинация) ёки молекула бир қисмининг бошқа молекулага ўтиб қолишидан (рицепроқ бўлмаган Рекомбинация) иборат. Рекомбинация соматик ва жинсий ҳужайраларда кузатилади. Лекин митозда Рекомбинация тезлиги мейозга нисбатан анча паст бўлади. Рекомбинациянинг 3 типи (умумий, сайтспецифик, нотўғри) учрайди. Умумий Рекомбинация, яъни кроссинговервл ДНКнинг гомологик кетмакетлиги ўртасидаги алмашиниш бутун геном бўйлаб содир булади. Натижада комплементарлик асосида ҳар хил рекомбинатив ДНК молекулаларидан анча узун (100 жуфтга яқин нуклеотидлардан иборат) гибрид молекула шаклланади. Сайтспецифик Рекомбинация геномнинг 10 — 20 жуфт нуклеотиддан иборат қатъий чекланган қисмларида (Мас, профагларнинг бактерия геномига кўшилишида) содир булади. Нотугри Рекомбинация механизми яхшиўрганилмаган. Нотўғри Рекомбинация ногомологик ДНК молекулаларининг узаро таъсиридан иборат булиб, транслокация, инверсия, делеция ва б. жараёнлар билан боғлиқ. Рекомбинация орқали генларнинг бирикиш гуруҳи аниқланади; генларнинг жойлашишини ифодаловчи генетик хариталар тузилади; фенотипик кўринишининг ўхшашлиги бўйича мутацияларнинг аллеллиги кўрсатилади. Генетик инженерия ҳам рекомбинат (гибрид) ДНК олишга асосланган.