РАДИАЦИОН ГЕНЕТИКА

РАДИАЦИОН ГЕНЕТИКА — генетик сонинг бир бўлими; организмларни рентген нурлари ёки радиоактив элементлар билан нурлантириш натижасида уларда руй берадиган ирсий ўзгарувчанлик (мутация)ни ўрганади. 20-а. бошларида нурларнинг ҳужайра ва организмнинг турли функционал ҳолатига таъсири (ҳужайраларнинг бўлиниши, кўпайиш, қон шаклли элементларининг ўзгариши ва ҳ. к.) ҳақида дастлабки маълумотлар олинди. Олимлардан Г. А. Надсон ва Г. С. Филиппов, америкалик генетик Мёллерлар томонидан (1925—27) ион нурлар ирсий ўзгарувчанлик — мутацияга қодир эканлиги тажрибада исботланди (қ. Мутагенез). Ана шу илмий тадқиқотлар Радиацион генетиканинг ривожланишида муҳим роль ўйнади. Сунъий мутациялар ҳосил қилиш, яъни организмга нур таъсир эттириш йўли билан ирсиятни экспериментал ўрганиш усули ишлаб чиқилди. Нур таъсирида вужудга келган мутациялар ирсий ўзгарувчанликни ва турли организмларнинг ирсий потенциясини ўрганиш билан бирга, радиациянинг ирсиятга таъсирини, унинг энг кичик структураси — ген ҳақида маълумот олиш имконини берди (қ. Ген).

Радиацион генетика усуллари асосида микроорганизмлар селекцияси соҳасида олиб борилган тадқиқотлар натижасида антибиотикларнинг янги штаммлари ва улардаги биологик фаол моддалар аниқланди. 20-а. ўрталарига келиб ионловчи нурларнинг одам организмига таъсирини ўрганиш катта илмий ва амалий аҳамиятга эга бўлди. Одам организмини нурларнинг салбий таъсири (жумладан, ирсий аппаратга таъсири)дан саклаш, шунингдек, организмни нурланишдан ҳимоя этувчи моддаларни ишлаб чиқиш Радиацион генетиканинг долзарб масалаларидандир. Одам организмининг репарацияловчи ферментлар ёрдамида нурланишнинг салбий таъсирини қайтариш имконияти туғилди. Муҳитда нурланишнинг ортиши мутацияларнинг кўпайишига, бу эса ўз навбатида ирсий касалликлар, майибмажруҳлик ва хавфли ўсмаларнинг пайдо бўлишига олиб келади.

Кейинги йилларда космик Радиацион генетика муваффақиятли ривожланмоқда. Космик нурлар билан космик учиш омилларининг микроорганизмлар, ўсимликлар, ҳайвонлар ва одамга биргаликда кўрсатадиган таъсири қонуниятлари ўрганилмоқда.