МУТАЦИОН НАЗАРИЯ — наслданнаслга бериладиган узилишли (дискрет) ўзгарувчанликни тан олувчи назария. Голландиялик ботаник X. Де Фриз томонидан ишлаб чиқилган (1901—03). Мутацион назариянинг асосий хоссалари: мутация оралиқ формаларсиз тўсатдан пайдо бўлади; формалар бутунлай констант, яъни барқарор; мутациялар си-фат ўзгаришлар бўлиб, узлуксиз қаторлар ҳосил қилмаслиги ва ўртача тип (мода) атрофида гурухланмаслиги билан ирсийланмайдиган ўзгаришлар (флуктациялар)дан фарқ қилади; мутациялар турли йўналишда содир бўлади, улар фойдали ва зарарли бўлиши; айнан бир мутациянинг ўзи қайта такрорланиши мумкин. Де Фриз Мутацион назарияни табиий танланиш назариясига қарши қўйиб, мутациялар туфайли табиий танланишнинг иштирокисиз бирданига янги турлар пайдо бўлади, деган нотўғри хулосага келган. Ҳақиқатда эса мутацион ўзгарувчанлик комбинатив ўзгарувчанлик билан бир қаторда эволюцион жара-ёнда янги турларнинг шаклланишига олиб келадиган табиий танланиш учун материал беради. Кейинчалик Де Фризнинг хатоси у эксперимент ўтказган энотера (Oenothera Iamarkina) ўсимлигининг мураккаб полигетерозигота (қ. Гетерозигота) эканлиги, Де Фриз мутация сифатида қабул қилган ўзгаришлар эса ана шу гетерозиготаннг ажралиши билан боғлиқлиги аниқланди. Шундай бўлсада, кейинчалик мутацион ўзгарувчанликнинг мавжудлиги кўплаб тадқиқотчилар томонидан тасдиқланди ва Мутацион назариянинг асосий ғоялари янада ривожланиб, тажрибаларда ўз исботини топди (қ. Мутация).