МОЛЕКУЛЯР ГЕНЕТИКА

МОЛЕКУЛЯР ГЕНЕТИКА — молекуляр биологиянинг асосий йўналишларидан бири, ирсий ахборот структураси ва функциясини, унинг юзага чиқиши механизмларини ўрганадиган фан. М. г. нинг ривожланиши 1928 й. да Ф. Гриффит томонидан бактерияларда трансформация ҳодисасини кашф этилишидан бошланади. О. Эйвери ва шогирдлари (1944) трансформация асосида ҳужайрага ёт ДНК (дезоксирибо-нуклеин кислота) кириб ирсий ахборотни ўзгартиришиини аниқлашди. Кейинчалик трансдукция (бактериофаглар орқали бир ҳужайрадан иккинчисига ДНК қисмларининг кўчириб ўтказилиши) ҳодисасининг кашф этилиши ирсий модданинг моддий асоси нуклеин кислотаси эканлигини узил-кесил тасдиклади. Бидль ва Тей-тум (1948) томонидан «бир ген — бир фермент» гипотезасининг яратилиши генетикани биокимё б-н боғликлигини кўрсатди. Бу кашфиётлар нуклеин кислоталарни ўрганишга бағишланган тадқиқотларнинг кенг ривожланишига сабаб бўлди. Молекуляр генетика Уилкинс ва Р. Франклин (1950—52) ДНК молекуласининг рентгенограммасини олишди. Э. Чаргафф (1947—50) ДНКдаги азотли асосларнинг комплементарлиги принципини аниқлашди. Бу тадқиқотлар Д. Уотсон ва Ф. Крик (1953) томонидан ДНК молекуласи қўш спирал моделининг яратилиши учун асос бўлди. Бу моделга асосан ДНК 2 полинуклеотид занжиридан иборат. Занжирда ДНК молекулалари комплементар азот асосларининг водород боғлари орқали ўзаро бирикади. ДНК моделининг яратилиши туфайли ДНКнинг матрица прин-ципи асосида редупликацияси, генетик коднинг ва ирсий ахборотнинг кўчирилиши (транскрипция)нинг, мутация механизмлари ва ДНК мутацияларининг қайта тикланиши (репарация) механизмларини олдиндан башорат қилиш мумкин бўлди. Бу кашфиётлар ген назариясининг яратилиши учун асос бўлди. Кейинчалик ирсий ахборот юзага чиқишининг янги механизмлари ва генлар фаолиятининг идора қилиниши кўрсатиб берилди; генларнинг экзонинтрон тузилиши, сплайсинг, процессинг жараёнлари, мобил генлар, псевдогенлар, онкогенлар, рекомбинацияланувчи генлар кашф этилди. Молекуляр генетика генетик инженери-янинг назарий асоси қисобланади.

Молекуляр генетикага оид тадқиқотлар Ўзбекистон ФА Биокимё (Ё. X. Тўрақулов, Ж. X. Ҳамидов), Генетика (А. А. Абдукаримов, Ж. А. Мусаев)и. т. институтларида олиб борилади.

Кураш Нишонбоев.