МАГЕЛЛАН

МАГЕЛЛАН, Магальяйниш Фернан (тахм. 1470, Португалия — 1521.27.4, Мактан о., Филлипин) — португалиялик денгизчи сайёҳ. М. экспедицияси биринчи дунё айлана сузишни амалга оширди. 1505—12 й. ларда португаллар экспедициясида қатнашиб икки марта (1509-11) Малаккагача борган. М. Лиссабонга қайтгач, 1517 й. Испанияга ўтиб, Молукка оролларига ғарбий йўл б-н сузиб бориш тўғрисидаги ўзи ишлаб чиққан лойиҳани Испания қиролига тақдим қилди. 1519—21 й. ларда 5 кемадан иборат Испания экспедицияси (265 одам)га бошлиқ этиб тайинлангач, 1519 й. 20 сент. да Санлукарде Баррамеда бандаргоҳидан (Испания) йўлга чиқади ва 1520 й. янв. да Ла-Платанинг денгизига қуйилиш ерига етиб боради. Фев. да жанубга сузишни давом эттириб номаълум ернинг 2000 км дан зиёд соҳилини (М. у жойларни Патагония деб атаган) кўздан кечирди. Магеллан 1520 й. март ойида СанХулиан бухтасида 3 кемада кўтарилган исённи бостирди ва ўша ерда қишлаб, 1520 й. авг. да 4 кемада сузишда давом этди. Кемалар Оловли Ер ороли билан материк оралиғидаги бўғоз (кейинчалик Магеллан номига қўйилган) орқали ўтиб номаълум океанга чиқди. Магеллан ҳамрохлари кейинроқ уни Тинч океан деб атаган. Тўхтовсиз қарийиб 17 минг км масофани ўтиб, аввал Мариана оролларига, сўнгра Филиппин оролларига етиб боришди. М. Мактан о. да маҳаллий халқ билан тўқнашувда ўлдирилди. Магеллан ҳамроҳлари Тинч океан орқали ғарбга сузиб, Африканинг жан. орқали фақат битта «Виктория» кемасида (X. С. Элкано қўмондонлигида) 1522 й. Испанияга қайтиб, дунё айлана сузишни якунладилар. Бу экспедиция Ернинг шарсимонлигини амалда узил-кесил исботлади, ягона Дунё океани мавжудлигини, Ер юзасининг кўп қисми сув билан қопланганлигини кўрсатди.

Ад.: Пигафетта А., Путешествие Магеллана, пер, с итал., М., 1950; Магидович И. П., Магидович В. И., Очерки по истории географических открытий, 3 изд., М., 1983.