11 - БОБ

11 - БОБ

V БОБ
НОВЕРБАЛ ТИЛ БИЛИМЛАРИДАН АМАЛИЁТДА ҚАНДАЙ ФОЙДАЛАНИШ МУМКИН?
35-қоида Ёлғонни қандай яшириш мумкин?
Агар сиз ўз танангизни назорат қилишни билсангиз, ёлғонни яширишингиз, суҳбатдошни у билан самимий эканлигингизга ишонтиришингиз мумкин. Шундай имо- ишораларни танлаш керакки, улар суҳбатдошга сиз вербал, яъни оғзаки бераётган маълумотлардан бошқа ҳеч қандай янги маълумот бермасин. Шунда сиз ҳийлагарлик санъатини эгаллайсиз.
Ўзингиз кундалик ҳаётда фойдаланади- ган имо-ишораларга эътибор қаратинг. Сизни сотадиган асосий хоин ана шулар, улар сизнинг ўй-фикр ва ҳис-туйғуларин- гизни ошкор қўяди. Агар қўлингизни оғиз атрофида тутсангиз ва кўзингизни олиб қочсангиз, ҳар қандай инсон сизнинг ёлғо- нингизни сезиб қолиши мумкин. Бундай яққол сигналлар ҳатто ёш болага ҳам маъ- лум. Шунинг учун эҳтиёт бўлинг – сизнинг
96
ёлғонингизни фош қилиб қўядиган хат- ти-ҳаракат қилманг. Ўзингизни фош қи- либ қўймаслик учун ўз қўлингиз, танангиз ва мимикангиз, яъни юз ифодангизни қат- тиқ назорат қилишингиз лозим. Қоидага амал қилинг: ҳеч қандай ортиқча ҳаракат қилманг. Бошланишда қўлларни ишлат- маслик жуда қийин бўлади. Ахир, биз ўзимизга нутқ жараёнида новербал тарзда ёрдам беришга одатланиб қолганмиз ва шунинг учун бу одатдан қутулиш осон кеч- майди. Лекин сиз ўзингизни мажбурла- шингиз керак, акс ҳолда дилингиздагини пайқаб қолишади.
Имо-ишораларни қўллаш одатидан воз кечиш ва ўз юз ифодасини ўзгартириш қийин, лекин чиндан иложи бор. Ундан ҳам қийини организмингизнинг ғайриихтиёрий реакцияларини яширишга ўрганишдир.
Организмингизни шундай машқ қил- диришингиз керакки, у сизнинг ёлғонин- гизни фош қилиб қўймасин. Бирон яқин кишингиз ёки дўстингизга илтимос қи- либ, «ёлғон детектори» орқали сизни уй шароитида текшириб кўришни сўранг. У сизга жуда яқин масофада туриб, била- гингизни ушлаган ҳолда сизнинг томир уришингизни қайд қилиб турсин. У сизни ҳар тарафлама назорат қилишига қўйиб беринг, сизнинг нафасингизни, мимикан- гиз ўзгаришини кузатсин. Кейин сизга бир
97

неча савол берсин. Дастлабки икки-уч са- вол сиз бемалол қийналмай жавоб бера- диган энг оддий саволлар бўлсин, масалан: «Сизнинг энг ёқтирган таомингиз қайси?» «Эрталаб эрта уйғонишни ёқтирасизми ёки кечми?» «Фамилиянгиз нима?» Нав- батдаги савол эса, асабингизни қитиқлай- диган бўлсин, масалан: «Бирон дўстингиз- га ёлғон гапириб алдаганмисиз?» Бундай саволга юз ифодангизда ўзгаришсиз жавоб беришингиз амри маҳол. Саволлар рўйха- ти сизга нотаниш бўлиши лозим, акс ҳол- да тажрибадан ҳеч қандай наф чиқмайди. Тажрибани суҳбатдошингиз сизнинг ҳо- латингизда ўзгаришлар сезмай қолгунча такрорлайверинг. Машқларни ўз организ- мингиз устидан назорат қилишни ўрган- магунингизча такрорлайверишингиз мум- кин. Эҳтимол, ҳақиқий ёлғон детекторини алдаш сизга насиб қилмас, лекин тирик инсондан ёлғонингиз сирини яшириш қў- лингиздан келади.
98

36-қоида
Атрофдагилар ҳужумларидан ҳимояланиш
Ҳимоянинг новербал имо- ишораларини қўллаган ҳолда, сиз атрофдагилар ҳужумларидан ўзингизни ҳимоя қилишингиз мумкин. Атрофдаги инсонлар томонидан хавфни сезган заҳотингиз, бу ҳийла-найранг бўладими, агрессиями ёки
салбий ҳис-туйғуларми, чора кўришингиз лозим бўлади.
Ҳийлакорнинг ёки агрессив кайфиятда- ги инсоннинг ҳужумини қайтариш учун энг аввало масофа сақлаб, хавфли инсонни ўз шахсий майдонингизга киритмаслигин- гиз лозим. Агар ўз вақтида унинг олдидан кетсангиз ёки уни ўзингиздан узоқ масо- фада тутиб турсангиз, ўз мустақиллигин- гизни сақлаб қолишингиз ва унинг таъси- ридан сақланишингиз мумкин. Масалан, кўришган чоғингизда инсон саломлашиб кўришиш орқали сизнинг ҳудудингизга киришни мўлжал қилмоқда, сиз эса унинг ғаразли ниятини пайқадингиз. У сизни ал- даб, ҳийла йўли билан панд бермоқчи. Сиз нима қилиб бўлса ҳам, у билан қучоқла- шиб ёки ўпишиб кўришишдан чап бериб қутулиб қолишингиз, ғаразли кимсани ўзингизнинг шахсий доирангизга кирит- маслигингиз лозим.
99

Нохуш ниятли инсоннинг новербал бе- такаллуфлик қилишига йўл қўйманг. Ма- салан, у сизнинг елкангизга қоқиб қўйиш ёки юзингизга шапатилаб қўйиш мақсади- да қўл чўзиши мумкин. Бу каби алоқалар- дан ўзингизни четга олишга ҳаракат қи- линг. Сиз у тарафдан билдирилган ҳурмат белгиларини қабул қилишингиз мумкин, лекин бу вазиятда унинг таъсирига тушиб қолишдан жуда эҳтиёт бўлинг.
Агар сиз бундай кишидан ўзингизга нисбатан хавф-хатар ёки таҳдид аломат- ларини сезсангиз, кўзингизни олиб қо- чиб, назарингизни бошқа бирор буюмга қаратганингиз мақсадга мувофиқ. Бунинг сабаби шундаки, бундай инсон билан узоқ муддатли кўзлараро контакт жуда хавфли бўлиши мумкин, чунки тажрибали ҳий- лакор инсон сизни гипноз қилиб қўйиши ва ўзингизнинг ихтиёрингизга қарши ра- вишда бирор нарсага сизни кўндириши мумкин. Шунинг учун нигоҳингизни олиб қочишга, бундай суҳбатдошга тикилиб қа- рамасликка урининг.
Бундай кимсага сиз унга бўйсуниш ния- тида эмаслигингиз, у билан узоқ очиқ му- лоқотга киришишни хоҳламаётганингиз- ни билдириб қўйишингиз ҳам мумкин. Бунинг учун ёпиқ имо-ишоралардан фой- даланасиз: қўлларингизни кўксингизга ча- лиштириб олинг ёки чўнтагингизга тиқиб олинг. Соатингизга ҳадеб қарайвериш орқали ҳам суҳбатдошингизга у билан суҳ- батлашишга кўзингиз учиб турмаганини билдириб қўйишингиз мумкин.
100

37-қоида
Учрашув пайтида таассурот уйғотиш йўллари
Донолар айтганидек, инсонни кийи- мига қараб кутиб олинади, ақлига қа- раб кузатиб қўйилади. Сиз гапириш- ни бошлаб улгурмасингиздан, одамлар сизга баҳо беришни бошлашади. Сиз ҳақингизда фақат яхши маълумотлар берувчи новербал воситалардан тўғри фойдаланишни ўргансангиз, суҳбатдо- шингизнинг ишончини қозонишингиз мумкин.
Таассурот уйғотиш учун бир неча қои- даларни эслаб қолинг.
Биринчи қоида – ташқи кўриниш: ба- тартиб, саранжом-саришта бўлинг, ўта расмиятчилик ва майдакашликдан тийи- линг. Қандай услубни афзал билишга ик- киланаётган бўлсангиз, классик вариантни танланг – бу услуб билан ҳеч қачон ютқиз- майсиз. Аксессуарларга алоҳида эъти- бор қаратинг, айнан шулар услубингизни бетакрор қилади, сизнинг ўзига хослигин- гизга урғу бериб туради.
Одамлар қаршисида пайдо бўлишни ойна олдида – қадам ташлаш ва салом- лашишни машқ қилинг. Таассурот уйғо- тишни хоҳлайсизми? Бундан осони йўқ. Тўғри юришни ўрганинг. Чиройли қадам ташлаш ва гавдани чиройли тутишни ўр- ганишдан аввал қизлар бошида сув тўлди-
101

рилган кўза кўтариб юришган1. Бизнинг давримизга келиб бу анъана эскирди. Лекин шунга ўхшаш техникадан фойда- ланиш мумкин. Бу нафақат қизларга ва аёлларга, балки кучли жинс вакиллари бўлмиш эркакларга ҳам тааллуқли. Бо- шингизга бир неча китоб қўйинг ва бу ки- тобларни тушириб юбормасдан юришни машқ қилинг. Натижада қуйидаги сама- рага эришишингиз керак: тез юрган пай- тингизда ҳам бошингиздан бирорта китоб тушиб кетмасин. Аста-секин бу юкни оши- риб боришингиз мумкин.
Аёл кишининг қадам ташлаши – унинг шахсияти тимсоли. Бу ҳаракат аёл ҳақида кўп нарсадан ҳикоя қилади. Масалан, ёнбошла- рини қаттиқ ликиллатиб юриш қиз-аёлнинг жуда енгилтабиатлигидан, эркакларнинг эътиборини тортишга уринишидан дарак беради. Агар аёл-қиз қадам аскарча тик, шахдам ташлаб юрса, бу унинг қўрслиги, қў- поллиги, ёқимсиз табиатидан далолат бери- ши мумкин. Аёл кишининг қадам ташлаши мўътадил, равон, оҳиста, «сакрашга шайлан- ган қоплон ҳаракатларидек нафис» бўлмоғи даркор. Агар сизнинг қадам ташлашингиз етарлича чиройли бўлмаса, унинг устида бироз ишлашингиз лозим. Мерилин Монро услубини эсланг, унинг қадам ташлашидан қанча-қанча эркакларнинг боши айланган. Пошнали пойабзал ҳам қадам ташлашнинг
1 Ўзбек аёллари орасида бошига тугун қўйиб юриш одати бўлган. Айрим ҳудудларда ҳозир ҳам бу одат учраб туради (таржимон изоҳи).
102

чиройли бўлишида муҳим роль ўйнайди. Афсоналарга қараганда, Мерилин Монро туфлисининг бир пойи бошқасига нисбатан пастроқ пошнали бўлган ва шу ноқулайлик сабаб у жуда оҳиста қадам ташлаган.
Эркак кишининг оёқ олишида ўзига ишонч кўзга ташланиб турмоғи лозим. Эркак қадами йирик-йирик бўлиши ва юрган пайтда қўллар икки тарафга силкинмаслиги керак. Ўзига ишонган, ўз қадрини биладиган, бемалол суянса бўладиган одам сифатида таассурот уйғотиш учун имкон қадар оёқларда мустаҳкамлик, барқарорлик сезилиб туриши даркор.
Саломлашиш тартиб-таомили ҳам би- ринчи таассурот уйғотишда жуда муҳим омилдир. Учрашув пайтида одоб-ахлоқ қоида ва меъёрларига қатъий амал қи- лишингиз лозим. Масалан, иш юзасидан учрашувга борган бўлсангиз, суҳбатдо- шингизни қучоқлаш ёки юзидан ўпишдан тийилинг. Бундай вазиятларда оғир-ваз- минлик билан қўл бериб сўрашиш мақ- садга мувофиқ. Қўл бериб сўрашиш – са- ломлашишнинг стандарт таомили бўлиб, иш юзасидан учрашувлар мобайнида аёлларга ҳам мос келаверади. Қўл бериб сўрашиш жуда қисқа бўлмаслиги ва айни пайтда, лидерлик позициясини эгаллашга
103

мўлжалланган бўлмаслиги лозим бўлиб, айрим одамлар шу мақсадда суҳбатдо- шининг қўлларини узоқ вақтгача қўйиб юбормайдилар. Бу эса ножўя, хунук қилиқ ҳисобланади. Юзидан ўпиб саломлашиш, одатда, икки дугона учрашган пайтда, Ев- ропа мамлакатларида эса, аёл ва эркак- нинг илк учрашувида ҳам қўлланилиши мумкин. Ўпиб саломлашиш енгилгина ҳа- ракат билан амалга оширилгани маъқул. Баъзи қиз-аёллар пардоз-андозини бу- зиб қўймаслик ва суҳбатдошининг ташқи кўринишига путур етказмаслик учун «ҳа- вони ўпадилар». Бу ҳам беҳурматлик ва ножўя қилиқ ҳисобланади. Агар аёл киши бўлсангиз ва лабингизда оч қизил рангли лаб бўёқ бўлса, бу ҳақида огоҳлантириб қўйишингиз ёки ундан қолган изни артиб ташлаш учун бир марталик сочиқча узат- ганингиз маъқул.
Агар ушбу шартларни бажарсангиз, ютуқ сизнинг чўнтагингизда, сизга бошиданоқ етарлича жиддий муносабатда бўлишади, сизни ҳамма муносабатларда ёқимли шахс сифатида баҳолашади.