ЎТА ХАВОТИРЛАНИШ
Ҳаёт қийинчиликларига кўпам диққат бўлаверманг, кўпроқ инсонга эътиборли бўлинг. Бошқаларнинг ҳол- аҳволига қаранг. Уларнинг фожеаси, омадсизлиги ва му- ваффақияти билан қизиқинг.
Инсонларни 12 ёшдан 40 ёшгача тушунишини қандай ўрганиш керак? Хотирангизга з)ф бериб эсланг, сиз. шу ёшларда қандай бўлгансиз?
Инсонларга берган энг катта совғангиз - бу уларга бўлган эътиборингиздир.
Биров тўғрисида қанча кўп ғамхўрлик қилсангиз, ўзин- гиз шунчалик кучли бўлиб борасиз. Қассоб пичоғи би- лан бировни операъия қилманг.
ТЕЗ-ТЕЗ БЕРИЛАДИГАН САВОЛЛАР
Савол: Жим, устозингиз жаноб Шоафф билан уч- рашганингиздан сўнг даромадингиз кескин ўсиб кетга- ни тўғрисида тез-тез гапириб турасиз. Бизга қизиғи шуки, қанақа бизнес билан шуғуллангансиз, сизга би- ринчи миллионни олиб келган бизнес соҳаси қайси? Бу савдо соҳаси эканини тушундик, батафсил тафси- лотларни билишни хоҳлардик.
Жавоб: Устозим Шоафф билан учрашганда 25 ёшда эдим ва ўша пайтда у маркетинг билан шуғулланарди. У маркетинг - капиталнинг асоси, деб ҳисоблаган. Агарда бу маркетинг яхши, сифатли товар, яхши фирма ва яхши бошқарув билан бўлса, албатта.
106
Савол: Жим, қандай қилиб муваффақиятга эришган- сиз? Жаноб Шоафф билан қайси компанияда ишлагансиз ва кейин қайси компания эгаси бўлгансиз? Ҳозир фақат семенарлар ўтиш билан шуғулланасизми ёки ҳар хил фирмаларни бошқаришни давом эттиряпсизми?
Жавоб: Маркетингдаги муваффақиятга эришганимдан сўнг тадбиркорлик билан шуғулландим.. Фаолиятимни турли кўринишдаги ишлаб чиқариш билан давом эттир- дим. Баъзида фирмада ишлаб чиқаришга асос солдим, баъзида ҳамкорлик қилдим. Шунинг билан бирга ўқи- тувчилик, ўргатувчилик фаолиятини ҳам фаол олиб бор- моқдаман. Шу йилнинг ўзида менга 25 мамлакатдан 14 та семинар ўтказиш таклифи тушган.
Ҳеч қачон ҳаракатни муваффақият билан алмашти- ринг. Иш бажараётганда натижани олиб бўлмайди. Шу- нинг учун ўзингизга савол беринг: "Мен ўзи нима билан шуғулланиб юрибман?" Бу самимият, лекин ҳақиқат эмас. Хатога йўл қўйиш осон. Инсон самимий гапирса, у ҳақиқатни гапиради. Бу нотўғри! Инсон самимий, чин юракдан адашиши ҳам мумкин.
КАПИТАЛДАН КЎРА МУҲИМ БЎЛГАН 9 НАРСА
Инсон мақсадга эришиши учун ўзини шахс сифатида тарбиялаши лозим. Тарбия уни мақсадга етаклайди.
Биз бирор ишлаб чиқариш корхонаси очамизми ёки би- рор иш бошламоқчи бўлсак, бунинг учун албатта пул ке- раклигини яхши тушунамиз. Лекин биз ҳеч қанақа пули бўлмай туриб катга муваффақиятларга эришган одамлар- ни биламиз ёки ҳеч бўлмаганда ўшалар тўғриеида эшит- ганмиз. Сиз сўранг, улар қандай қилиб бунга эришганлар?
Мен ишонаманки, капиталдан кўра қимматлироқ нарса- лар борки, шулар билан ҳам катта муваффақиятларга эри- шиш мумкин. Рухсатингиз билан уларни айтйб берсам.

1. Вақт.
Вақт пулдан кўра қимматлидир. Вақтингиз бўш ўтмас-
лиги керак. Вақтни бозорда юрадиган, даромад келтира- диган ишлаб чиқаришга сарфлаш керак. Вақт - бу сизнинг капиталингиз. Вақт қанақа қимматга эга? Тўғри сарфлан- ган вақт капиталдан афзалдир. Бесамар кетган вақт вайро- налик олиб келса, самарали ўтказилган вақгда эса мўъжи- за яратиш мумкин.
2. Ночорлик.
Менинг Лидия исмли танишим бўларди. Унинг кор- хонага пул қўйишининг сабаби ночорлик бўлди. У: "Ме- нинг болаларим оч-яланғоч, шунинг учун мен бу ишни қилишим керак. Лекин бу ишдан ҳеч нима чиқмаса, ке- йин бизнинг аҳволимиз нима бўлади?" дерди.
У бир долларга товар сотиб олиб, уни сотди. У бир дол- ларни таваккал қилиб ишлаб чиқаришга қўйди ва уни кели- шилган нархда сотгандан кейин кўтарасига товар сотиб олди.
3. Қатъийлик.
Қатьийлик керак, дейишади. Аввалига Лидия ҳам: "Нима бўлишидан қатьий назар мен харидор топишим керак", дерди. У ночор аҳволда эди. Кейинчалик у: "Шу куннинг охирига- ча мен харидор топаман", деди. Ва албатта у харидор топ- ди. Бир марта топдими, демак, яна топади. Келгуси хари- дор йўқ, деса, ҳечқиси йўқ, у йўлида давом этади, кейинги ва кейинги харидорга боради ва ўз харидорини топади.
4. Мардлик.
Мардлик пулдан кўра қимматли нарсадир. Агар сизда пул оз бўлса-ю мардлик етарлича бўлса, демак, сизни кат- та келажак кутмоқда. Мардлик ҳар қандай мушкул вазият- ни енгади. Бунақа мисоллар тўғрисида эшитганмисиз? Сиз ақл бовар қилмас Косова тарихини ва у ердаги одамлар дўзах азобидан қандай чиқиб олганларини, уларнинг ҳақиқий мардликлари ҳаётларини сақлаб қолганини биласизми?
Бир куни Лидия уч ёки тўртта нарса сотганида кейин нима қилиш кераклиги тўғрисида ўйлаб қолди.

5. Иззатталаблик.
Жавоб ўз-ўзидан тайёр: "Учта сота олдимми, демак, ўттиз учта ҳам сота оламан. 33 тд сота олсам, 103 та ҳам сота оламан". Энди Лидия келажак орзуси билан илҳомлана бошлади.
6. Ишонч.
Энди Лидия яхши фирманинг яхши товари қўлида эка- нига ишона бошлади. У ўзига ҳам ишона бошлади. У икки болали ёлғиз ишсиз аёл эди. "Худойим, менинг қўлимдан ҳамма иш келади". У ўзини ҳурмат қила бошлади. Бунга пулнинг ҳеч қанақа алоқаси йўқ. Агар сизда миллион дол- лар бўлса-ю, ишонч бўлмаса, сиз камбағал, қашшоқсиз. Сиз бой бўлолмайсиз. Энди мен сизларга Лидия қандай қилиб ҳозир миллион эгаси бўлганини айтиб бераман.
7. Топқирлик.
Миянгизни ишлашга мажбур қилинг. Ҳозиргача сиз ми- янгизнинг ўндан бир қисмини ишлатаётгандирсиз. Қолган тўққиз қисмини ишга солсангиз-чи! Нималар рўй бериши- ни хаёлингизга ҳам келтиролмайсиз. Одамлар жуда қизиқ нарсаларни ўйлаб топадилар. Топқирлик нима билан ўлча- нади? У омад, бойлик ва бахт билан ўлчанади. Топқирлик пулдан қимматлидир. Сизга бор-йўғи доллар ва кўпроқ то- пқирлик керак. Ўйлаб кўринг, қандай қилиб уни ишлашга, ишлашга ва яна ишлашга мажбур қилиш мумкин?
8.. .Юрак в-а қалб.
Юрак ва қалб ўрнини нима боса олади? Пул эмас. Пулга юрак ва қалбни сотиб олиб бўлмайди. У миллион доллар- дан кўра қимматлироқ. Агар сизда миллион доллар бўлса- ю юрак ва қалб бўлмаса,-сиз яшай олмайсиз. Юрак ва қалб - бу одамларни қарор қабул қилиб олдинга ҳаракат қилишга мажбур қиладиган кўринмас мўъжизадир.
9. Шахсият.
Сиз ривожланиб шахс сифатида мукаммал бўлишингиз керак. Уни шундай ривожлантирингки, ҳар кун фойда олинг. У ҳамма нарсага таъсир қилиши керак. Ёш бола билан
109

ишлайсизми, бизнес биланми, фарқи йўқ. Камбағалми ёки бойми, фарқи йўқ. Билиб қўйинг, сиз ноёб ва бетакрорсиз. Билл Бейли: "Сиз қаерда бўлманг, ўзингизни ҳамма жойда қулай ҳис қилинг. Жаноб Рон, Сиз Кентуккидаги кичик кулбада эски дўстингиз билан чой ичасизми ёки Вашингтондаги семинар қўрғонида меҳмонда бўласиз- ми,- аҳамияти йўқ. Ҳамма жойда сиз ўзингизни қулай,
бемалол ҳис қилинг", деб ўргатган.
Ким билан мулоқотда бўлишингиздан қатьий назар, бой-
ми, камбағалми, ўзингизни ўз уйингиздагидек ҳис қилинг. У бойми, камбағалми, сизга фарқи бўлмаслиги керак. Сиз- да яхши мулоқотда бўлиш имконияти бўлади. Ким билан бўлса ҳам, барибир. Буюк шахс бўлиш - бу ҳар қандай муҳитда ўзини қулай ва қолипда сақпаш, дегани.
Хуллас, шу йўналиш ва қулайлик тўғрисида унутманг. Ҳар ерда ҳар қандай шароитда ҳам хулқ-атворингиз, сўзлашув, ўтириб туриш, ўзаро муносабатда ижобий ажралиб туришингиз керак.
Санаб ўтилган фазилатлар пулдан кўра катта қиммат- га эга. Чўнтакда бир доллар ва шу. фазилатлар сизда бўлса, бутун дунё сизники.
Нимага эришмоқчилигингиздан қатъий назар у сизга тсгишли. • - - : Сизға айтмоқчи бўлганим мана гру пулдан кўра қим-
матроқ турадиган нарсалар, у сизни муваффақиятли ке- лажак билан таъминлайди. Эсда сақланг, сиэда.стиш-
майдиган нарса пул эмас. " > МУ АММОНИ БЧЙНГ Т
Ҳар қандай муаммони счишда сиз ўзингизга уч савол беришишиз керак:
1. Нима қилишим керак? .
2. Бу иш бўйича нималарни ҳисобга олишим керак? 3. Бу ҳақда кимдан сўрашқм керак? „
•*-'.! 10

Муаммоларнинг ечими одатда икки-уч қисмдан ибо- рат. Агар кимгадир ёрдам бермоқчи бўлсангиз, эсда сақ- ланг. Кўпчилик одамлар битта ҳаракат билан ҳар қандай муаммони ечиш мумкинлигига ишонадилар.
Лекин Нейл Армстронг айтганди: "Сиз ойга йўл олганин- гизда икки муаммони ҳал қилишингиз керак. 1) У ерга қан- дай етиб олиш. 2) У ердан қандай қайтиб келиш мумкин?"
Шу икки масалани ечмасдан сиз у ердан қайта олмай- сиз. Шунинг учун ҳеч қачон бир ишни охиригача етка- зишни билмасангиз, уни бошламанг. Муаммони ечиш- нинг энг қулай усули уни қоғозда ечишдир.
МУВАФФАҚИЯТЛИ КОМАНДА ТУЗИШ
Ўқиш - бу бойликнинг бошланиши. Ўқиш - бу соғлик- нинг бошланиши. Ўқиш - бу маданий-руҳий ҳаётнинг бошланиши. Энг муҳим нарсалар ўқиш ва англашдан бошланади. Қачонки, сиз мақсад қўясиз, худди ташки- лот қурдингиз ва ташкилий ишларни йўлга қўйиш керак- дек ҳисоблайсиз. Мадраса қурмоқчисиз ёки спортда би- рор ютуққа эришмоқчисиз - сизнинг вазифангиз сизга мақсадга етишишингизга ёрдам берувчи одамларни то- пишингиз керак. Муваффақиятли команда тузиш сизга ёрдам беради. Бу қийин масалада, яъни сизга керакли одамларни қидириб топишда ёрдам берувчи тўрт пункт- дан иборат фикрларим билан ёрдамлашмоқчиман:
1. Номзоднинг автобиографиясини ўрганиб чиқинг. Унга тегишли бўлган меҳнат фаолияти ва малакаси тўғрисида- ги ахборотни билиб олинг. Бу энг тўғри қадам бўлади,
2. Номзоднинг қизиқиш даражасинй аниқланг. Агар унга сиз таклиф қилган нарса қизиқ бўлса, демак, уни катта келажак кутмоқда. Баъзида одамлар -сизни алдашлари мумкин. Агар сизда етарли малака бўлса, сиз у одамнинг рост ёки тилёғламачилик қилаётганини билишингиз мум- кин. У билан рўй-рост гаплашишга ҳаракат қилинг ва унинг
111

самимийлигини қадрланг. Буқа ўрнига унинг шохини олиш керакмас. Лекин ўйламангки, бу одам ўша сизга керакли одамми ёки бошқами, топиб оласиз.
3. Унинг реакциясини кузатинг. Реакция одам характе- ридаги тўғриликни ва билим даражасини кўрсатади. Унинг қуйидаги жавобларига қулоқ солинг: "Сиз менинг ишга шунчалик барвақт келишимни хоҳлайсизми?"; "Мен кечга- ча ишлашим керакми?"; "Тушлик ўн дақиқа, холосми?"; "Шанба кунлари ҳам кечгача ишлаш керакми?" Сиз бу жа- вобларни беэътибор қолдирмасангиз керак. Номзоднинг жавоблари унинг характери ва ишга муносабатини кўрса- тади. Бизнинг нимагадир муносабатимиз ички "мен"имизда ўз аксини топади. Агар кимнидир алдасак, охир-оқибат у барибир бизнинг ҳақиқий ичимиздаги "мен"ни кўрсатади.
4. Натижаларни текширинг. Ўйинда энг муҳими - бу натижа. Инсоннинг ҳақиқий муваффақиятини бундан бўлак яна қандай аниқлаб бўлади? Назорат қилиш керак бўлган икки хил натижа бўлади:
А) Бу фаолият натижаси унинг қанчалик самарали эканини кўрсатади. Баъзида унинг қанчалик фойдали эка- нини тез кўра олмайсиз. Лекин инсоннинг нақадар фаол эканига баҳо бериш қийин эмас. Айтайлик, сизнинг таш- килотингиз савдо билан шуғулланади ва сиз янги ишга келган сотувчига бир ҳафта, ўн ҳафта телефон қўнғи- роғи қилишни буюрдингиз.
Жума куни ундан "Жон, нечта қўнғироқни бажардинг?" деб сўрашингиз керак. Агар у буйруқни бажармагани са- бабларини тушунтира кетса, сиз унга "Жон, нечта телефон қўнғироғи бажарганинг сони керак. Бунақа тушунтириш- лар эмас", деб жавоб берасиз. Сиз уни бир ҳафта синаб кўришингиз мумкин. Агар бу ҳафта ҳам омадсиз бўлса, демак, бу инсон ишга лойиқ эмас ва у сизнинг командангиз аъзоси бўла олмайди, деган хулосага келишингиз керак.
Б) Бу сиз бошқаришингиз керак бўлган унумдорлик. Вақтдан оқилона фойдаланиш команда ишининг яхши ке-

тишини аниқлаб берувчи муҳим кўрсаткичдир. Агар ко- мандангиз яхши натижалар билан ишлашини хоҳласан- гиз, сиз бор қобилиятингизни намоён қилган ҳолда коман- данинг олдинги қаторида туришингиз керак. Бу келажак- да сиз истамаган сперпризларнинг олдини олади.
Агарда сиз айтилган маслаҳатларг.а риоя қилсангиз,, албатта инстинк асосий ролни бажаради. Иш жараёнида у мукамаллашиб, ривожланиб боради.
Эсда сақланг, яхши команда қуришда лидер сифатида сизнинг вазифангиз асосий ҳисобланади. Бир куни келиб сиз кучли, бир хил фикрловчи команда қурганингизда қилган меҳнатингиз роҳатини, мукофотини албатта кўрасиз.