ЭНГ КИЧИК ЖИНОЯТ tohirmalik

ЭНГ КИЧИК ЖИНОЯТ tohirmalik

ЭНГ КИЧИК ЖИНОЯТ
(Қисса)

Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм. Билингларки,бу ҳаёти дунё бир нафаслик ўйин-кулги, зеби-зийнат, ўрталарингиздаги ўзаро мақтаниш ва мол-дунё ҳамда фарзандларни кўпайтиришдир халос. (Ҳадид сурасидаги 20-оятнинг маъноси) “Эй Одам фарзанди! Агар сенга ажратиб қўйилган ризққа қаноат қилсанг, ризқнинг ўзи келади ва Мендан ҳам мақтов оласан. Борди-ю бу тақсимга қаноат қилмасанг, дунёни сенинг устингдан султон ва сени унга хизматкор қилиб қўяман. Дунё учун чўлдаги ваҳший ҳайвонлар каби югурасан, аммо сенга тақсимлаб қўйган ризқимдан ортиғи келмайди ва ўзинг ҳам Менинг олдимда уялиб қоласан. (Ҳадиси Қудсийдан) Ажаб маккорадир дунёйи фоний, Минг алвон жилва бирла алдар они. Ўшал маккораким, солса қўйниға, Севингандин кирар шайтон ўйунға. (Сўфий Оллоҳёрдан)
Тинтув
“Келиб-келиб рўзанинг биринчи куни ўғирликка тушасанми, уйинг куйгур! Мен бу пулларни ўлимлигимга деб йиғятувдим, илойим ўлимлигингга буюрсин!”
Шундай деб қарғанаётган Моҳина кампир сочилиб ётган матоларни сандиққа тахлай бошлади. Ўғри сандиқни титиб ташламаган эди. Очган-у пулни олган, бошқа нарсага тегмаган. Милиса деганлари битта сандиқ камлик қилиб, уйнинг тит-питини чиқариб юборди-я! Итига ҳар бурчакни ҳидлатиб чиқди. Ит Суҳробга қараб бир вовуллаган эди, бола бечорани сўроққа тутиб кетишди.
2

Моҳина қараса, милиса гапни айлантира-айлантира набирасини ўғрига чиқариб қўядиган. Ана шунисига чидамай, бирам шовқин солди-ки, милиса деганлари келганига пушаймон еб, жўнаб қолди.
“Ўғрини топсак, хабар берамиз”, деб ваъда қилишди.
“Мен ўғрингни пишириб ейманми, сен менга пулимни топиб бер!” Моҳина кампир шундай деб жавраганича қолаверди.
Қуёш ботиб, шом азони эшитилса-да, ифтор қилиш хаёлига келмади.
Моҳина бу дунёда етмиш уч йил яшаб, бугун биринчи марта рўза тутиши эди. Уйини йиғиштирар экан, Аллоҳга даъво қилиб қўйишни ҳам унутмади: “Намозингни ўқимай, рўзангни тутмай юрганимда индамаган эдинг. Гапингга кириб, рўзангни тутганимда, топганимга барака бериш ўрнига шўргинамни қуритасанми-я?”
Буни “бандага қўндоқда теккан касал”, дейдилар. Банда яхшиликлари туфайли топаётган савобларини эринмай санаб юради ва бунинг эвазига тезроқ мукофотини олишни истайди. Умри савдо-сотиқ билан ўтган Моҳина дунёни бир бозор деб ҳисобларди. Шу боис бир кун тутган рўзасининг савобига мукофот ўрнига жазо олгани энг улуғ адолатсизлик бўлиб туюлди. Бир-икки сўм фойдани деб паттачилар билан жанжаллашишга одатланиб қолган нодон кампир бу онда энди Худо билан ҳақ талашарди. Савдода насияга мол бермагани каби бугун олажак ажрининг ҳам эртага қолдирилишини истамас эди. Рўза фарз бўлган ёшидан бери ўтган ибодатсиз йилларининг жазолари кутиб турганини эса фаҳм этмасди.
Дам ўзига-ўзи гапириб, дам уф торта-торта тинтувдан кейинги уйини тартибга келтирай деганда эшик шашт билан очилди-ю ичкарига Холниса ўқдай отилиб кирди.
-Ҳой, менинг боламга туҳмат қилмаган битта сиз қолувдингизми? Сиз аввал ўзингизнинг гўрсўхтангизни эплаб олинг, кейин менинг боламга осилинг! Ҳам эшикнинг тарақлаб очилиши, ҳам қўшни хотиннинг отилиб киришидан чўчиб тушган кампир Холнисанинг даъвосини эшитиб гангиб қолди. Аммо унинг бу ҳолати узоқ давом этмади. Қайси бозор кўрган хотин бировни жавратиб қўйиб, ўзи довдираб қолибди-ки, Моҳина кўзларини мўлтиллатиб маъсумалик билан жимгина қараб тураверса? Аччиқни аччиқ кесганда, шаллақиликни шаллақилик даф этолмас эканми? Моҳина ҳам обдон
синовдан ўтган шу қуролни ишга солди: 3

-Ҳой, Холниса! Ўпкагинангизни босиб олинг! Менинг болам арпангизни хом ўрдими, бунча бобиллайсиз?
-Бобилламай, кулайинми? Сизнинг касрингизга менинг ўғлимни олиб кетишди. Бир марта қамалса ўла-ўлгунча ёмон бўлиб юрадими? – Холниса шундай деб ҳудди кампирни дўппослашга шайлангандай у томон бостириб келди.
Моҳина унинг бу шаштидан чўчиб, бир қадам орқага тисарилди-ю ўзини тутиб олишга улгурди. Қўлларини белига қўйиб, ўттиз йил аввалги Моҳина келбатида қўшнисини дадил қарши олди:
-Болангиз нимага менинг касримга қоларкан? Унингизни ўғирликка мен ўргатибманми?
Холниса юлишга ташланишдан аввал муҳим масалани ҳал қилиб олмоқчидай тўхтаб, сўради:
-Қайси ўғирликни айтяпсиз?
Қўшнисининг попуги бироз пасайганини сезган кампир ҳам юмшади: -Бу нима деганингиз? Бир марта ўғирлаб, бир марта қамалган-да. -Ўшанда икки марталаб туҳмат бўлувди. Ўғирликни бўйнига
қўйишолмаган. Уруғимизнинг қони тоза, биздан ўғри чиқмайди. Наша ташлаб қўйиб қамашган. Энди сиз туҳмат қилиб қаматмоқчимисиз?
-Қанақа туҳмат?-кампир қўлларини белдан тушириб, ажабланган ҳолда у томон бир қадам босди.
-Уйингизни ўғри урдими? Милиса чақирдингизми? Милиса ўғрини топиши керакми? Уйингизнинг тўғрисида тайёр ўғри турибди-ку? Қидириб овора бўлиб юришармиди? “Кимдан гумонингиз бор?” деб сўрашдими сиздан?
-Сўрашмади. Ўғлингиздан гумоним бўлса, милиса чақириб ўтирармидим? Шарт бўйнигинасини узиб ола қолардим, ер ютгурни.
-Боламни қарғаманг! Нима деб сўрашди? Ўғлимдан бекорга шубҳаланишмагандир?
-Неварангизнинг оғайниларидан кимлар кириб-чиқиб турарди, деб сўрашди. Ражабни ҳам айтдим. Лекин ўғри демадим.
-Ўғлим уйингизга йилда бир кирса киради, бўлмаса йўқ. Нега уни айтасиз?
-Нега йилда бир кирар экан? Кунда – шунда-ку?
4

-Неварангиз ҳам уйимга кунда минг марта кириб-чиқади. Битта игнам йўқолса ҳам энди Суҳробингизнинг ёқасидан оламан!
-Менинг Суҳробим бировнинг молига ола қарамайди, сизнинг игнангизга зор ҳам эмас. Худога шукр, ота-онаси нақ Американинг ўзида ишлаб, пул топяти.
-Ҳа-я, билмабман,-деди Холниса лабини буриб.-Ота-онаси нақ Америкада жарақ-жарақ пул топяпти-ку, бувиси бечорани бозорда офтоб уриб қовжиратяпти. Билиб қўйинг, мен ҳозир адвокат ёллайман, пулини сиз тўлайсиз!
-Нега мен тўларканман?
Моҳина кампирнинг дағдаға оҳангидаги бу саволига Холниса жавоб беришга улгурмади. Даҳлиздан Муаттар кампирнинг овози келиб, иккови бараварига ўша томон қаради. Тўртта мантини пахта гулли косага солиб, устига тўртта сомса қўйиб сочиққа тугиб олган Муаттар остонадан ҳатлаётганда ичкаридаги машмашанинг бир улушини эшитди. Жанжалнинг боисини англамаган бўлса-да, икки қўшни орасидан қора мушук ўтганини сезиб, аввалига изига қайтмоқчи ҳам бўлди. Кейин “шундай улуғ айём кунида ҳам уришадиларми-я, яраштириб қўйсам, савобга қоламан”, деган ниятда кириб келаверди. Унинг пайдо бўлиши Моҳинага ёқди, Холнисанинг эса энсасини қотирди. Ҳар кўрганида “Аллоҳнинг чизган чизиғида юринг, синглим, енгсиз кўйлак кийиш сизнинг ёшингиздагиларга ярашмайди. Шим кийиб юришингиздан ёшлар кулишади”, деб танбеҳ беравергани учун Муаттарни кўрса четга бурилиб кетадиган бўлиб қолган эди. Муаттар Моҳинага бундай танбеҳ бермас эди. Аммо кун ўтган сайин ўлим яқинлашаётганини эслатиб, охират савол-жавобларига шайланиш шартлигини кўп уқдирарди. Моҳинанинг бугун биринчи марта рўза тутишга жазм қилгани ана шу даъватларнинг меваси эди. Аслида бундай даъватлар олдинги йили, ундан аввалги пайтлари ҳам бўлган, аммо қуруқ гапнинг таъсири сезилмаганди. Бундан ўн кунча муқаддам Моҳина қўшнисига ҳасрат дафтарини очиб, алақ-чалақ тушлар кўраётганини, Америкадаги қизи билан куёвидан ташвишда эканини билдирди. Унинг гапларини диққат билан тинглаган Муаттар ҳаётда яхши ниятга эришиш учун Яратганнинг амрини адо этиш шартлигини айтди. Ҳадемай етиб келинадиган улуғ ибодат онлари – ўн бир ойнинг султони аталмиш Рамазон кунлари ҳидоят йўлида туришнинг афзаллигини тушунтирди. Моҳина бу ойнинг биринчи
5

даҳасида Аллоҳ ҳидоятдаги бандаларининг бошлари узра раҳматларини ёғдиражагини, иккинчи ўн кунлигида мағфират ёғдириш баробаринда тавбаларини қабул қилиб, гуноҳларини кечиражагини, учинчи даҳасида эса чин дилдан ибодат қилган бандаларини охиратда дўзах азобларидан Ўзи қутқаражаги ваъдаси борлигини англагандай бўлиб, ибодатга шайланган эди. Энг муҳими – бир ойлик тутган рўзаси савоби эвазига қизи билан куёвининг мусофирликда тинч-омон яшаб, бой-бадавлат қайтиб келишлари мумкинлиги уни бу йўлга жалб қила олган эди. Муаттар кампир бу тонг унинг эшигини қоқиб, уйига олиб чиққан, биргаликда сахарлик қилган эдилар. Шом чоғи ифторликда ҳам бирга бўлишга келишиб эдилар.
Моҳина Рамазон ойида бозорга чиқмасликка аҳд қилган эди. Саҳарликдан кейин тўйиб ухлаб тургач, ҳовлида бир пас ивирсиган бўлди-ю бозорнинг оҳанрабоси тортдими ё шайтон васвасасига дош беролмадими, “бирров тушаман-у чиқаман”, деган баҳонада аҳдини бузди. “Бирров тушиб- чиқиши” тушликка қадар давом этиб, ўғрининг ишини битириб олишига кифоя қилди. Ўттиз кунлик ибодати мобайнида топган савобини қизи билан куёвининг эсон-омон қайтишига бағишлашни ният қилган кампир бозордан келиб, сандиғини очиқ ҳолда кўрди-ю юрак ўйноғида қолди. Пул тугилган тугуннинг ўғирланганини билиб ҳушидан кетмаса ҳам, ибодат ойи ҳам, савоб ҳам, мусофирликдаги қизи билан куёви ҳам унутилди. Милисани чақириб пулнинг ўлимликка аталганини қайта-қайта таъкидлайвергач, баённома ёзаётган йигит “ўлимлик пули”нинг қанча экани билан қизиқди. Пулнинг миқдори икки миллион сўм эканини эшитган милиса йигит, “кампир оширвормадимикин?” деб иккиланиб, ёзишдан тўхтади-да, маълумотни аниқлаштириб олиш учун сўради:
-Онахон, бунақа пулга ўнта ўлик кўмса бўлади-ку?
-Ҳой, сен кимсан ўзинг, кеча бурнингни артишни ўрганиб, бугун менга ақл ўргатасанми? Ақлинг ошиб-тошиб кетаётган бўлса айт-чи, битта ўлик неча пул билан кўмилади?
Йигит кампирнинг гапидан ғашланмади, елкасини қисиб қўйиб дадил жавоб берди:
-Ғассолга ўн-ўн беш мингдир, гўрковга йигирма мингдир, гўр тепасида қуръон ўқиб берадиган қорига ҳам ўн минг берилар. Ҳар ҳолда эллик мингга чиройли қилиб кўмиб қўйса бўлади.
6

Сандиқни титиб кўраётган ёши каттароқ одам улар томон ўгирилиб суҳбатларига ҳазил оҳангида қўшилди:
-Ҳашаки одамга эллик минг етади. Юз мингга шоҳона қилиб кўмса ҳам бўлади. У ёғи эса текин.
“У ёғи текин”ни Моҳина ўзича англаб, тутоқди:
-Бунча доносанлар-а! “Кир ювди”, йигирма, қирқ, йил оши, ўртада икки ҳайит, лайлак келди, қовоқ, қор ёғдиларни милисаларинг ўтказиб берадими?
-Хафа бўлманг, онахон, сиз “ўлимлик” дедингиз, биз шуни ҳисоблаб бердик. Ўлик лаҳадга киргунгача бўлган ҳаражат ўлимлик бўлади. Муллалар “қолгани исрофгарчилик”, дейишяпти, қайси бири тўғрилигини биз билмаймиз.
Милисалар билан шу тарзда бошланган ғиди-бидини ғазаб ўқлари отиш билан якунлаган Моҳина кампир қўшниси кириб ғалвасини бошламаганида балки рўзадорлигини эслаб қолармиди. Ҳар ҳолда то Муаттар кампир кўринмагунича дунё ташвишига кўмилганича қолаверди. Ҳатто кампир даҳлизда кўринганида аввалига “энди бунга нима бор экан, кўзим учиб турувди”, деб энсаси қотди. Муаттар кампир остона ҳатлаб ичкари уйга кираётиб “Айланай, Моҳинахон, сизни кута-кута ифторликни қазо қилай дедим- а! Ризқингизни кўтариб чиқа қолдим. Ҳайрият, тинч экансиз, иссиққина манти, совутмай еб ола қолинг. Холниса, келинг, сиз ҳам”, деб таклиф қилди.
-Вой, Муаттар опа, ҳозир томоғимдан ҳаво ўтмаяпти-ку, овқатга бало борми! Шўргинам қуриб қолди-ку, эшитмадингизми?-деди Моҳина йиғламсираб.
Бу гапни эшитган Муаттар кампир ҳавотирланиб косани сандиқ устига қўйди-да, ўзи ҳолсизлангандай ёнига тиз чўкди. Ҳуда-беҳудага кўчага чиқавермагани, фарзандлари эса хизматда бўлгани боис ўғирлик ҳақидаги ваҳимали шов-шув унинг хонадонини четлаб ўтган эди.
-Одамни қўрқитмай, айта қолинг, нима бўлди?-деб сўради ҳавотирли овозда.
Моҳина кўзига ёш олиб, дардини очишга улгурмай Холниса тилга кирди:
-Моҳинахонингиз,-деди киноя билан,- пулларини ўғирлатиб қўйибдилар, энди дунё кўзларига қоронғи бўлиб ётибди. Тўрт-беш сўм пулларини деб менинг боламни милисага бердириб юбордилар. Мен боламдан
7

ажрай деб ўтирибман. Яхши келиб қолдингиз, сиз гувоҳсиз, боламга бир нарса бўлса, бу хотиннинг уруғини куйдираман.
-Ҳай-ҳай, Холниса, яхши ният қилинг. Милиса сўраб-суриштириб қўйиб юборади, Худо хоҳласа.
-Сиз милисанинг кимлигини билмасангиз гапга аралашманг. Кўкармайдиган жойларига уради, тирноқларининг орасига игна санчади, қўлтиғига сигеретининг чўғини босиб яна бешта ўғирликни бўйнига иламан, дейди...
Жўшиб гап бошлаган Холнисанинг хаёлига бирдан “ёлғон айтганларим чинга айланиб, боламни қийнашса-я!” деган фикр урилиб, ўзи ҳам қўрқиб кетди-ю тилини тишлади. Бу жойда бошқа сўз айтиш ортиқчалигини англаб, Муаттарга “сиз гувоҳсиз, билиб қўйинг”, деб таъкидлагач, чиқиб кетди.
Шундан сўнг орага сукунат чўқди. Моҳина дардининг не чоғли аламли эканини изҳор этиш учун йиғламоқчи бўлди-ю, лекин йиғи кела қолмади. Муаттар кампир эса пул ўғирлатган қўшнисини қандай овутишни билмай каловланди. Охири:
-Моҳинахон, келинг, бир қултум сув ичиб, рўзангизни очволинг. Мен чой дамлай,-деди.
-Рўзангиз ҳам қуриб кетсин, рўзангиз менга ёқмади,-деб юборди Моҳина.
Кутилмаганда бундай гапни эшитган Муаттарнинг вужуди музлаб кетгандай бўлди. Қўшнисига ажабланиб қараганича тили айланмай қолди. Моҳина эса “Шу ёшга етганимда менга рўза тутишни ким қўювди” деб минғирлади. Бу гапни Муаттар эшитмади. Бир неча нафаслик гангишдан кейин ўзини тутиб, тилга кирди:
-Бунақа гапларни гапирманг, тавба денг, Моҳинахон...
Муаттар отин ойилардан эшитган гапларига амал қилувчи, ўзида илм йўқ кампирлардан эди. Шу боис Моҳинага жиддийроқ танбеҳ беришга журъат эта олмади. Унинг бу онда билгани – қўшниси ҳозир шаккок бўлди, гуноҳга ботди. Бу ҳақиқатни дили ҳам, тили ҳам муҳрланган, ҳидоятдан узоқ кампирга англатишга эса унинг қурби етмасди. Шу боис гапга чечан отинойилар каби сўзамол эмаслигидан афсусланди. Индамай чиқиб кетишдан ўзга чораси йўқлигини англаб, ўрнидан турди. Остона ҳатлаётганида тўхтаб, орқасига
8

ўгирилди. “Эрталаб сахарликка чақирайми?” деб сўрашга оғиз жуфтлади-ю Моҳинанинг авзойини кўриб, фикридан қайтди.
Моҳина қўшниси чиқиб кетган томонга қараб туриб лабини бурди: “Бирам кўнгли нозик-ки, буларнинг! Тўғри гапирсанг ҳам балога қоласан-а!”
У қўшниси ташлаб кетган косани қўлига олганида манти билан сомсанинг ҳиди димоғига урилиб, иштаҳасини очди. Кишининг бошига ҳар қандай ташвиш дўли ёғилганида ҳам иштаҳа кучга кирса, нафс муддаосига етишмагунича қўймайди. Моҳина бугун рўзага ният қилганини, дуо билан оғиз очиши кераклигини ҳам унутиб, битта мантини олиб тишлади. Таъми тотли туюлиб, иккинчи мантини ҳам тик турганича еб олди. Шундан сўнг чанқаб, чой ичиш мақсадида ташқарига чиқди. Зинада туриб “Суҳроб!” деб чақирди. Милисалар кетганидан кейин набираси “уйимда ухлаб оламан, кечқурун ишга боришим керак”, деган эди. Уйдаги чироқлар ёқилмаганини кўрган кампир набирасининг ухлаб ётганини ҳам, ишга жўнаб қолганини ҳам била олмай гарангсиб, энди баландроқ овозда “Ҳой,Суҳроб!” –деб чақирди. “Тефаль”да сув қайнатиб, чой дамлади. Газчилар ўлчагич қўйганларидан бери, сув қайнатгични яширинча тортилган электр симга улайдиган бўлиб қолган. Ошхонада иккита сомсани еб, устидан бир чойнак чой ичгач, кўнгли ором олди. Қолган манти билан сомсани сочиққа ўраб, набирасига илинди. “Кечаси келганда еб олар”, деб ҳовли тўрига солинган уй айвонига олиб бориб қўйди. “Ишдан кеч қайтадиган” Суҳроб шу ерда овқатланишга одатланган.
Бир йилдан бери чўзма лағмондай чўзилиб давом этиб келаётган кинони кўргиси келмай, телевизорни ёқмади. Ўрнини ҳам чала-чулпа солиб, чўзилди.
БИР ОЙ АВВАЛ, НЬЮ ОРЛЕАНДА:
Пушаймон пўртанаси
Табиатан бақувват бўлган, шу пайтгача хасталаниб ётмаган Моҳина “бирортаси менинг ҳам хизматимни қилса эди, ўрнимни солиб, чойимни дамлаб берса кошкийди”, деб орзу қилмасди. Унинг онгидаги “Болаларнинг роҳатини кўриш” тушунчаси кўпчиликнинг фикридан фарқ қиларди. Роҳат деганда у биринчи галда данғиллама иморату шинам автомашинани назарда тутарди. Бу
9

роҳатдан бенасибликни ҳам адолатсизик, ҳам бахтиқаролиқ ҳисоблаб, ғоятда сиқиларди. Аввалига толе юлдузининг чароғон эканига ишонган эди. Отаси урушдан қолишнинг йўлини топиб, нон дўконида ишлаётганида у бахтиқаролик ҳақида ўйламаган, аксинча, очликдан қорни таталаб оғриётган дугоналари даврасида ўзини саодатманд деб биларди. Отаси ҳамиша ишни пишиқ қиладиган тадбирли одам эди. Моҳинанинг назарида у умрида бир мартагина калта ўйлади – қизини бўш-баёв йигитга турмушга берди. Идорадаги кичкинагина хизматга ўрганган, озгинагина маошга қаноат қиладиган бу камсуқум одам Моҳинанинг назарида эр эмас, балки бошига битган кулфат эди. Мол-давлат топишга уринмагани етмагандай хотинининг бозорга чиқишига қаршилик қилаверарди. Бозорнинг ҳавосини олган Моҳинанинг тоқати уч йилга аранг етди. Охири “Бунақа эрни ер ютсин”, деди-ю икки ёшли қизи Заринани бағрига босиб, отасининг уйига қайтиб келди. Бошқа оила қуришни хаёлига ҳам келтирмади. Унинг оиласи, хусусан, эри ҳам бозор бўлиб қолаверди. Бозорни бу дунёнинг энг улуғ мўъжизаси деб ҳисобловчи Моҳина иблис алайҳилаъна Аллоҳдан бир масжид сўраганида бозор берилганидан бехабар эди. Умри шайтоннинг ибодат майдонида ўтган кампирнинг Худодан саодат талаб қилиши ҳидоят йўлидаги одамни ажаблантириши табиий.
Қизини бозорга ўргатаман, деди, фойдаси бўлмади. “Ўқийман”, деб туриб олди. Кейин “ўқиган одамга тегаман”, деб хархаша қилди. Икуёвликка кўнган йигитни катта олим, деб таърифлашган эди, у ҳам маошга ишлайдиган одам бўлиб чиқди. Моҳина мана шунисига куяди. Қизини эрдан чиқариб олишга уринди ҳам, бўлмади. Йиғиб-териб, топганига эскироқ бир машина сотиб олиб берган эди, куёви шунда ҳам эплаб хизматини қилмади. Америкага бориб ишлаётган одамларнинг бойиб келаётганларини эшитиб, қизи билан куёвини тарғиб қилаверди. Уларнинг кўнглида ҳам шундай ҳавас бор эканми, охири кўнишди. Ҳатто астойдил бўлиб, инглиз тилини ўрганишди. У ёққа боришнинг ўзи бўлмас экан, эски машина сотилиб, ҳаражатларга ишлатилди. Шайтоннинг қудратини қаранг-ки, одамларни жаннатга эмас, уммон ортидаги бир мамлакатга интиладиган қилиб қўйди. Америкага бориш ижозати теккан куни уларнинг уйида тантана бўлди. Зарина ўзини ҳориж мамлакатидаги энг машҳур педиатор мартабасида, Жўра эса салкам Нобель мукофотига даъвогар физик олим шарафида кўрди. “Ўзга юртнинг подшоҳи бўлгунча ўз юртингнинг гадоси бўл!” деган ҳикматни унутиб юборганлари учун шоҳона умидлар
10