Robert qo‘li bilan suvni shaloplatdi — go‘yo binafsharang sathda jajji krab sakraganday. Otam xo‘rsindi:
— Million yil muqaddamga.
— Ana, xolos! — hayron bo‘ldi Robert.
— Qaranglar, bolalar! — Oyim uzun egiluvchan qo‘lini ko‘tardi. — O’lik shahar.
Ular sehrlangandek o‘lik shaharga tikilishdi, shahar esa ularning o‘zlarigina uchun tegishli qirg‘oqda hayotsiz yastlanib yotar, Mars esa meteorologlar san’ati bilan hadya etilgan jazirama sokin yoz qo‘ynida mudrar edi.
Dadamning yuzida shaharning o‘likligidan suyungandek xushnudlik ifodasi o‘ynardi.
Shahar: qumloq tog‘ yonbag‘rida uxlab yotgan qizil qoyalarning betartib uyumi, bir necha yiqitilgan ustun, tashlandiq ziyoratgoh, undan narida — yana qum, yana qum, milma-mil davom etib ketaveradi... Kanal atrofida oq cho‘l, uning ustida moviy cho‘l.
To‘satdan qirg‘oq tomondan qush uchib chiqdi. Xuddi birov otgan toshday moviy hovuz ustidan oshib o‘tdi-da, suvga tushib, ko‘zdan g‘oyib bo‘ldi.
Vahimadan hatto dadamning yuzi o‘zgarib ketdi.
— Menga bu raketaga o‘xshab ketdi.
Timoti Yerni, urushni, vayron bo‘lgan shaharni, bir-birini o‘ldirgan odamlarni (o‘zi hisob qilgancha)
ko‘rishga harakat qilib, osmon qa’riga tikildi. Ammo hech narsa ko‘rmadi. Urush shu qadar olisda va mavhum ediki, go‘yo ulkan va huvillagan jome qubbasi ostida hayot-mamot jangi qilayotgan ikki pashshaga o‘xshardi. Bema’niligi esa bundan-da beshbattar edi.
— Uilyam Tomas peshonasidan terni sidirdi va qo‘lida o‘g‘lining o‘rgimchak panjasidek yengil barmog‘ini his qilib seskanib tushdi.
U o‘g‘liga qarab jilmaydi:
— Xo‘sh, anavi qanday ekan, Tommi?
— Zo‘r, dada.
Timoti yonida turgan ulkan, katta yoshdagi bu uskunada nimalar sodir bo‘layotganini yaxshi
tushunolmadi. Oftob urganidan po‘st tashlab yuborgan katta qirg‘iy burunli, tosh zo‘ldirni esga soluvchi ko‘m-ko‘k ko‘zli (bu zo‘ldirlarni u Yerdaligida ermak uchun o‘ynar edi), keng brija ichiga yashiringan qudratli ustunsimon oyoqli bu odamda nimalar bo‘layotganidan u bexabar.
— Nimaga buncha tikilib qarab qoldingiz, dada?
— Men yer mantig‘ini, sog‘lom fikrni, oqilona hukmronlikni, tinchlik va mas’uliyatni qidirayotgan edim.
— Xo‘sh, topdingizmi?
— Yo‘q. Topmadim. Ular endi Yerda yo‘q. Bundan keyin ham hech qachon bo‘lmaydi. Biz o‘z- o‘zimizni aldab kelgan ekanmiz, chamamda, aslida biz o‘zi yo‘q narsani qidirar ekanmiz.
— Nega bunday deysiz?
— Qara, qara, hov ana baliq, — ko‘rsatdi otam.
Uchala bola qiyqirib yubordi va qayiq bir yonga qiyshaydi, ular baliqni ko‘rishga oshiqib, ingichka
bo‘yinlarini cho‘zgancha pastga engashishdi. Voy-bo‘y, anovini qaranglar! Kumushrang halqa baliq yonginalaridan biltanglagan va bir lahza ichiga yegulik xo‘rak tushib qolgan qorachiqday qisilgan holda suzib o‘tib ketdi.
— Xuddi urushning o‘zi-ya, — g‘udranib dedi otam. — Urush suzayapti, xo‘rakni ko‘rayapti, qisilyapti. Qarabsanki, Yerdan nom-nishon yo‘q.
— Uilyam, — dedi onam.
— Kechir.
Ular jim bo‘lib qolishdi, qarshida esa kanalning muzday zilol suvi shiddat bilan oqardi. Chor-atrofda
tiq etgan tovush yo‘q, faqat motorning guvillashi, suvning shaloplashi, quyoshdan bug‘langan havo oqimigina bor, xolos.
— Qiziq, marsliklarni qachon ko‘ramiz? — so‘radi Maykl.
121


— Tez orada, — uni ishontirib dedi ota. — Balki, kechqurun ko‘rarmiz.
— Marsliklar bitta qolmay qirilib ketgan-ku, — dedi oyim.
— Yo‘q, qirilib ketishmagan, — anchadan keyin javob berdi dadam. — Men sizlarga marsliklarni
ko‘rsataman, bu aniq.
Timoti lunjini osiltirdi, biroq hech nima demadi. Hammasi qandaydir g‘alati edi. Ta’til ham, baliq ovi
ham, kattalarning bir-biriga qarab olishlari ham.
Uning ukalari esa marsliklarni tomosha qilmoqchi bo‘lib kanalning ikki metrli tosh devoriga kaftlari
tagidan ko‘z uzmay tikilib turishardi.
— Ular qanaqa o‘zi? — surishtirardi Maykl.
— Ko‘rganingda bilasan. — Otasi go‘yo kinoya qildi va Timoti uning yanoqlari uchayotganini
payqadi.
Onasi g‘oyatda nozik va mo‘rt edi, zarrin sochlarini boshiga fir’avnlar bosh kiyimi — tiaraday
tashlab olgan, ko‘zlari esa kanalning soyadagi chuqur muzdek suvi rangiga o‘xshab, yoqut xolchalari bo‘lgan qariyb qirmizi tusda. Uning ko‘zlarida baliqday goh yorqin, goh xira, birlari tez, yashinday, birlari sekin, imillab suzayotganini ko‘rish mumkin edi, gohida esa — deylik, ayol osmonga, Yer bo‘lmagan joyga qaraganida, ko‘zlarida hech nima bo‘lmasdi, faqat rang bo‘lardi, xolos... Ona qayiq tumshug‘ida o‘tirardi, bir qo‘lini bortga, ikkinchisini shimining dazmollangan joyiga qo‘yib olgan, oftobda kuygan yumshoq bo‘yin chizig‘i oq gulga o‘xshagan yoqa ochilgan joyga borib uzilar edi.
Ona hammavaqt oldinga qarardi, nimanidir ilg‘amoqchi bo‘lardi, ammo ilg‘ayolmay eri tomonga o‘girilardi; erining ko‘zlarida u oldindagi narsaning aksini ko‘rdi, eri esa bu aksga o‘zidan nimadir bir narsani, qat’iy ahdi qarorini qo‘shdi va uning yuzidagi keskinlik kamaydi, ayol yana oldinga o‘girilib oldi, bu safar nimani izlash kerakligini bilib, xotirjam tikila boshladi.
Timoti ham tikilar edi. Biroq u keng tekis vodiyning o‘rtasidagi binafsharang kanalning o‘qday tik chizig‘ini ko‘rib turardi, vodiy suv yuvgan pastqam tepaliklar bilan qurshalgan edi. Chiziq osmon chekkasidan nariga chiqib ketardi va kanal tobora nariga, yana ham nariga, xuddi bir silkisang quruq bosh chanog‘idagi qo‘ng‘izchalar kabi jangirlab to‘kilib tushgudek shaharlardan ham nariga cho‘zilib ketgandi. Issiq kun va salqin tunlarda yoz tushlarini ko‘rayotgan yuzta, ikki yuzta shahar...
Mana shu sayrni deb, mana shu baliq ovini deb ular millionlab mil uzoqlikdan uchib keldilar. Raketada esa qurol bor edi. Ta’tilga ketdik emish! Mana, bu oziq-ovqatlar nechun — kam deganda rosa bir yilga yetadi — ularni raketaning shundoq yonginasiga g‘amlab qo‘yishibdi-ku, ta’til emish! Ammo bu ta’til ortida quvonchli tabassum emas, balki qandaydir shafqatsiz, qattiq, hatto qo‘rqinchli bir narsa yashiringan. Timoti hech bu yong‘oqni chaqolmadi-chaqolmadi-da, ukalarining esa bu bilan ishlari yo‘q — o‘n yoki sakkiz yoshdagi bolakaylarning xayolida nimalar bo‘lardi deysiz?
— E, qani marsliklar? Odamni jinni qilishadi! — Robert iyagi uchini kaftiga qo‘ygancha kanalga tikildi.
Dadamning qo‘lida eskicha yasalgan bir atom radiosi bor edi: uning boshini, qulog‘i yonini bossang bo‘ldi, radio biron narsani kuylagancha yoki gapirgancha aylana boshlaydi. Dadam ayni paytda radioni tinglab turardi va uning chehrasi mana shu o‘lgan mars shaharlaridan biriga o‘xshab ketardi — tund, ezilgan, hayotdan asar yo‘q.
So‘ng u radioni onaga uzatdi. Onaning lablari ochildi.
— Nima ... — Timoti savol bermoqchi bo‘ldi-yu, gapini tugatolmadi.
Chunki shu lahzada birining ketidan ikkinchisi bo‘lib ikkita ulkan portlash ularni silkib tashladi va
hang-mang qilib qo‘ydi, ketidan yana kuchsizroq bir nechta portlash sodir bo‘ldi.
Ota boshini orqaga tashladi-da, tezlikni oshirdi. Qayiq suvni qattiq shaloplatgan va sakragan ko‘yi olg‘a uchib ketdi. Robert darhol o‘zini o‘nglab oldi, Maykl esa qo‘rqqanidan yuragi yorilgudek bo‘lib
chiyilladi va naq burni tagidan uchib o‘tayotgan oqimga qaragancha onasining oyoqlariga yopishdi. Tezlikni oshirib, ota qayiqni shiddat bilan burdi va ular ensiz qo‘shimcha kanalga, krablar hidi anqib turgan eski yarimvayrona toshqirg‘oqqa suzib kelishdi. Qayiq tumshug‘ini tosh qirg‘oqqa shunaqangi qattiq kelib urdiki, hamma oldinga munkib ketdi, ammo hech kim lat yemadi, ota esa ularning kelib
122


yashiringan joyini bildirib qo‘yishi mumkin bo‘lgan qayiqning suvdagi izi qolmadimikan deb kanaldan ko‘zini uzmasdi. Kanal sathidan uzun to‘lqinchalar yoyilib ketdi; toshqirg‘oqdan bo‘sa olib, ular orqaga qaytishdi, qaytishda orqadan yugurib kelayotganlarni tutib olishdi-da, quyoshning jimjimador nurlari ostida bari aralash-quralash bo‘lib ketdi, so‘ng mavjlar g‘oyib bo‘ldi.
Dada quloq tutdi. Ular barchasi quloq tutishdi.
Otaning nafasi bostirma tagida bo‘g‘iq aks sado berardi, go‘yo muzdek, nam tosh qirg‘oqqa birov musht tushirayotgandek. Endi nima bo‘larkin deya oyi mushukday ko‘zlarini dadaga tikkan.
Ota chuqur, yengil xo‘rsinib qo‘ydi-da, o‘zining ustidan qah-qah urib kuldi.
— Axir bu bizning raketamiz-ku! Nimagadir vahmachi bo‘lib qolibman. Ha-da, bu raketa.
— Bu nima edi o‘zi , dadajon, — so‘radi Maykl, — nima edi o‘zi bu?
— Raketamizni portlatib yuboribmiz, bor-yo‘q gap shu . — Timoti ishchan ruhda gapirishga urindi.
— Raketalar qanday portlashini hech eshitmaganmisan? Biznikini ham portlatishdi...
— Nega biz raketamizni portlatamiz? — Tinib-tinchimasdi Maykl. — Nimaga, dadajon?
— O’yinda shunaqa bo‘ladi, kallavaram! — javob berdi Timoti.
— O’yinda?! — Maykl bilan Robert bu so‘zni jonlaridan yaxshi ko‘rishardi.
— U portlashi uchun dadam ataylab shunday qilganlar, qaerga kelib qo‘nganimizni va qayoqqa
gumdon bo‘lganimizni hech kim bilmasligi uchun! Bordi-yu, birov bizni topib olmoqchi bo‘lsa, bildingmi?
— Voy-bo‘y, sir-ku!
— O’z raketamizdan qo‘rqib yuribmiz, — iqror bo‘ldi ota onaga. — Asablar! Bu yerda boshqa raketalar paydo bo‘lib qolishi mumkinligini o‘ylash ham kulgili. Yana bitta raketa uchib kelishi hech gap emas: agar Edvards xotini bilan yetib kelolsa.
— U yana mitti priyomnikni qulog‘iga tutdi. Ikki daqiqadan keyin uning qo‘llari lattaday osilib tushdi.
— Bo‘ldi, tamom, — dedi onaga. — Atom nuridagi stantsiya hozirgina ishini tugalladi. Yerning boshqa stantsiyalari allaqachondan beri miq etmaydi. So‘nggi yillarda ular bor-yo‘g‘i ikki-uchtagina edi. Endi efirda o‘lik sukunat. Bu uzoqqa cho‘zilishi aniq.
— Qanchaga? — so‘radi Robert.
— Ehtimol... sizning chevaralaringiz radio tinglashsa kerak, — javob berdi ota. U boshini quyi solib o‘tirar va bolalar uning ichidan nimalar o‘tayotganini bilib turishardi: taqdirga tan berish, afsus- nadomat, itoatkorlik.
So‘ng u yana qayiqni katta kanalga olib chiqdi va ular yo‘llarida davom etishdi.
Kech kirib borardi. Quyosh ufqqa bosh qo‘ya boshlagan; oldinda birin-ketin o‘lik shaharlar yastlanib yotardi.
Ota o‘g‘illari bilan quvnoq, bir maromda gap sotar edi. Ilgarilari u ko‘pincha kamgap, kamsuqum, qo‘pol bo‘lardi, endi esa — bular buni his qilib turishardi — dada so‘zlar bilan bamisoli ularning boshidan silamoqda edi.
— Maykl, shahar tanla.
— Nima, dadajon?
— Shahar tanla, toychog‘im. Yo‘limizda duch kelgan har qanday shaharni tanla.
— Bo‘pti, — dedi Maykl. — Qanday tanlayman?
— O’zingga eng ko‘proq yoqqanini. Robert, sen ham, Tim, sen ham tanla. Ko‘nglingizga mosini
tanlayveringlar .
— Men marsliklari bo‘lgan shaharni tanlayman, — dedi Maykl.
— Marsliklar bo‘ladi, — javob berdi ota. — Va’da beraman. — Uning lablari o‘g‘illariga murojaat
qilsa-da, ko‘zlari onada edi.
— Yigirma daqiqa ichida ular olti shaharni yoqalab o‘tishdi. Ota endi portlashlar haqida gap
ochmay qo‘ygandi; endi go‘yo o‘g‘illarining ko‘nglini ovlash, ularning dilini xushlash dunyodagi eng muhim ishlardan biri bo‘lib qolgandi.
123


Mayklga birinchi shaharoq yoqib qoldi, biroq “shoshgan qiz erga yolchimas” degan maqolni eslashib, uni bundan qaytarishdi. Ikkinchi shahar hech kimning didiga mos kelmadi. Uni yerliklar qurgandi, uylarning yog‘och devorlarini qurt yeb, po‘k qilib qo‘ygandi. Uchinchi shahar Timotining ko‘ngliga xush yoqib qoldi — katta ekan! To‘rtinchi va beshinchi shaharlar hammaga kichkina bo‘lib ko‘rindi, ammo oltinchisini ko‘rib hammaning, hatto onalarining ham og‘zi ochilib qoldi, “Voy-bo‘!”, “Zo‘r!”, “Ana buni shahar deydi-da!” kabi xitoblar yangradi.
Shu yerda elliktacha muhtasham bino bus-butun saqlanib qolgandi, ko‘chalari changli bo‘lsa-da, tosh yotqizilgan edi. Maydonlardagi ikki-uchta ko‘hna favvoralardan hamon nam sizib turar, botayotgan quyosh nurlarida jimirlab ko‘ringan suv jilg‘alari butun shahardagi hayotning yagona zuhuri edi.
— Shu yer, — bir ovozdan dedi hamma.
Ota qayiqni bandargohga olib keldi-da, qirg‘oqqa sakrab chiqdi.
— Mana, keldik ham. Bular barchasi — bizniki. Endi shu yerda yashaymiz!
— Yashaymiz? — Maykl shoshib dedi. U shaharga qaragancha oyoqqa turdi, so‘ng ular raketani
qoldirgan tomonga yuzini o‘girdi. — Raketa nima bo‘ladi? Minnesota nima bo‘ladi?
— Mana, — dedi ota. U radiopriyomnikni Mayklning mallarang boshiga taqadi. — Tingla.
Maykl quloq sola boshladi.
— Hech narsa yo‘q, — dedi u.
— To‘g‘ri. Hech narsa yo‘q. Hech narsa qolmagan. Hech qanaqa Minneapolis, hech qanaqa raketa,
hech qanaqa Yer qolmagan.
Maykl bu dahshatli kashfiyot xususida biroz xayol surib turdi-da, g‘inshib qo‘ydi.
— Shoshma, Maykl, — taraddud bilan dedi ota. — Buning evaziga men senga ko‘proq narsa
beraman.
— Nima? — Qiziquvchanlik ko‘z yoshlarini to‘xtatib qoldi, biroq agar otaning bundan keyingi
kashfiyotlari avvalgisiday qayg‘uli bo‘ladigan bo‘lsa, Maykl hoziroq ho‘ngrab yig‘lab yuborishga tayyor edi.
— Bu shaharni men senga in’om etaman, Maykl. U seniki.
— Meniki?
Timoti qayiqdan sakrab tushdi.
— Qaranglar, yigitlar, balandga! Ha, yana ham balandga!
U otasi bilan baravar o‘ynardi, o‘ynaganda ham qotirib o‘ynardi, jonini jabborga berib o‘ynardi.
Hamma narsa joyiga tushib, o‘rnashib olganlaridan keyin u ehtimol o‘n daqiqaga biron xilvatga boradi-da, yig‘lab ko‘nglini bo‘shatib oladi. Biroq hozir “oila ta’tilda” o‘yini ketayotir va ukalari o‘ynab olishlari kerak.
Maykl va Robert qirg‘oqqa sakrab chiqishdi. Ular onalarining ham bandargohga chiqib olishida yordamlashib yuborishdi.
— Opachangizni ehtiyot qiling, — dedi ota; faqat anchadan keyingina uning nimani ko‘zda tutib shunday deganini anglab yetishdi.
Shunday qilib, ular shosha-pisha ulkan qizil tosh shahar tomon yurib ketishdi, ular shivirlab gaplashar edilar, — o‘lik shaharlarda nimagadir shivirlab gapirging, quyosh botishini tomosha qilging keladi.
— Besh kundan keyin, — asta dedi ota, — men raketamiz turgan joyga qaytib boraman va xarobazorga berkitib qo‘ygan ozuqalarni olib olaman. Bir yo‘la xotini va qizlari bilan Berta Edvardsni ham qidirib ko‘raman.
— Qizlari bilan? — takror so‘radi Timoti. — Nechta ular?
— To‘rtta.
— Buning oxiri voy bo‘lmasa deb qo‘rqaman-da, — asta boshini chayqab dedi ona.
— Qizaloqlar. — Maykl marslik sanamlarning tosh haykallari yuzini ermak qilib, aftini burishtirdi. —
Qizaloqlar .
124


— Ular ham raketada uchib kelishadimi?
— Ha. Agar ilojini topisholsa. Oilaviy raketalar Oyga uchishga mo‘ljallangan, Marsga emas. Bizning bir omadimiz keldi-da, bu yerga uchib kelishda.
— Siz raketani qaerdan olgan edingiz? — shivirlab so‘radi Timoti; qolgan ikki bolakay oldinga chopib ketishgandi.
— Men uni yashirib qo‘ygan edim. Yigirma yil yashirdim, Tim. Yashirdim-u, hech qachon asqotmasa kerak deb o‘yladim. Urush boshlanganda davlatga topshirib yuborishim kerak edi, lekin men ham doim Mars haqida o‘ylardim...
— Sayr haqida ham!...
— Ha-da! Lekin bu gap ikkalamizning oramizda qolsin. Yerning umri bitayotganini ko‘rdim-da, men so‘nggi daqiqani kuta boshladim ! — yo‘lga hozirlik ko‘ra boshladim. Bert Edvards ham bir kemani yashirib qo‘ygandi, bordi-yu, kimdir bizni yo‘ldan urishga harakat qilgudek bo‘lsa, baravar uchishni mo‘ljallab qo‘ygandik.
— Siz nega uni portlatib yubordingiz, dada?
— Hech qachon qaytib ketmasligimiz uchun, hech qachon. Yomon odamlar bir kun kelib Marsda paydo bo‘lib qolsalar, bizning bu yerdaligimizni bilmasliklari uchun shunday qildim.
— Shuning uchun ham sira osmondan ko‘z olmas ekansiz-da?
— Albatta, bu ahmoqlik. Hech kim bizni ta’qib etolmaydi. Hech nimada uchib kelisha olmaydi ular. Men haddan tashqari ehtiyotkorman, hamma gap shunda.
Maykl yugurib qaytib keldi.
— Dadajon, rostdanam bu shahar biznikimi?
— Butun sayyora bizga qarashli, bolalarim. Butunlay va butunisicha.
Ularning nomlari endi quyidagicha edi — Qirlar va do‘ngliklar Qiroli, Asosiylardan eng Birinchisi,
Ko‘zga Tashlanib Turuvchi Barcha Kengliklar Hukmdori, Begunoh Monarxlar va Prezidentlar, — butun olam hukmdori degan gapning mag‘zini chaqishga harakat qilish, axir bu qanchalik ko‘p narsa — butun olam-a!
Havosi siyrak Mars atmosferasida tez qorong‘i cho‘kmoqda edi. Otilib turgan favvora yonidagi maydonda oilasini qoldirib, ota qayiqqa bordi va bahaybat qo‘llarida bir quchoq qog‘ozni ko‘tarib qaytib keldi.
Tashlandiq hovlida u kitoblarni bir joyga uydi-da, yoqib yubordi. Ular isingani gulxan atrofiga cho‘nqayib o‘tirgancha kular edilar, Timoti esa olov yamlay boshlaganda sahifalarning hurkkan hayvonlarday sakrashlarini tomosha qilardi. Qog‘ozlar qariya terisiday bujmayar, alanga har tomondan qurshab kelib, so‘zlar safini tobora qisib kelar edi.
“Davlat obligatsiyalari; 1999 yilgi Tijorat statistikasi; Diniy xurofotlar, esse; Harbiy ta’minot haqidagi fan; Panamerika birligi muammolari, 1998 yil 3 iyuldagi Birja axboroti; Harbiy to‘plam...”
Ota aynan mana shu maqsadda ataylab shu kitoblarni ko‘tarib kelgan edi. Mana, gulxan oldida o‘tirib, u huzur qilib birin-ketin kitoblarni olovga tashlar va gap nimadaligini bolalarga uqdirar edi.
— Endi u-bu haqda o‘ylaydigan vaqtingiz keldi. Ehtimol, men sizlarni bundan qaytarganimda nohaq bo‘lgandirman. Bilmadim, sizlar qancha narsani tushunasizlar, ammo men sizlarga hamma narsani ochiq aytishim kerak, shundan yuzdan birini anglab ololsangiz ham katta gap.
U bir varaq qog‘ozni olovga tashladi.
— Men hayot tarzini yoqayapman — bu hozir Yer yuzidan kuydirib yo‘qotishayotgan hayot tarzining o‘zidir. Siyosatchiga o‘xshab gapirayotgan bo‘lsam, meni ma’zur tutasizlar, axir men shtatning sobiq gubernatoriman-da. Men halol odam edim va shuning uchun meni yomon ko‘rishardi. Biron-bir jo‘yali ish qilish uchun Yerdagi hayot sira to‘g‘ri kelmas edi. Fan haddan tashqari tez va haddan tashqari uzoq ilgarilab ketgandi va odamlar mashinalar o‘rmoni ichida adashib qolgan edilar, ular xuddi bolalarday ermakbop narsalar, boshqotirma mexanizmlar, vertolyotlar, raketalar bilan andarmon bo‘lib qolgandilar. Kerakli narsa bilan ishlari yo‘q edi, nuqul yangidan-yangi mashinalarni o‘ylab topar edilar, ularni qanday boshqarishni xayollariga ham keltirmasdilar. Urushlar tobora
125


vayrongar bo‘lib ketaverdi va oxiri Yerning boshiga yetdi. Radioning jim bo‘lib qolgani shundan. Bizning qochib kelganimiz shundan. Tag‘in ham omadimiz bor ekan. Boshqa bitta ham raketa qolmadi. Biz aslo baliq tutgani kelmaganimizni bilish vaqti keldi. Men galga solaverdim, aytmasdim... Yer halok bo‘lgan. Sayyoralararo aloqalar yangilanishidan oldin — agar ular yangilana olsa — asrlar o‘tar. O’shandagi hayot tarzi o‘zining yaroqsizligini ko‘rsatdi va o‘zini o‘zi bo‘g‘ib o‘ldirdi. Sizlar endi- endi yashay boshlayapsizlar. To o‘zlashtirib olmaguningizcha men bular barchasini sizlarga kunda takrorlayveraman...
Gulxanga yana qog‘ozlarni tashlash uchun u gapdan to‘xtadi.
— Endi bizlar yolg‘izmiz. Bizlar va yana ikki-uch kundan keyin uchib keladigan bir hovuch odamlar. Hammasini boshidan boshlashga shu kifoya. Yerdagi hamma narsa ustiga xoch qo‘yish va yangi yo‘ldan borish uchun shu yetarli...
Otaning gapini tasdiqlagandek olov yorqinroq alangalandi. Hamma qog‘ozlar yonib bo‘lgandi, faqat bitta qog‘oz qolgandi. Yerning barcha qonun va dinlari halizamon shamol uchirib ketadigan mayda issiq kulga aylangandi.
Timoti dadasi gulxanga tashlagan so‘nggi varaqqa qaradi. Jahon xaritasi... U buraldi, olovdan jingirtob bo‘ldi, kulga aylandi va tungi qora kapalakday uchib ketdi. Timoti yuzini o‘girdi.
— Endi men sizlarga marsliklarni ko‘rsataman, — dedi ota. — Qani, turinglar. Sen ham, Alisa.
Ota uning qo‘lidan tutdi.
Maykl yig‘lab yubordi, dadasi uni bag‘riga oldi-da, olib ketdi. Xarobazorlar yonidan o‘tib, ular
pastga, kanal tomonga yo‘l olishdi.
Kanal. Bu yerga ertaga yo birisi kuni qayiqda ularning bo‘lajak xotinlari — dada va oyilari bilan
quvnoq qizchalari kelishadi.
Tun bostirib keldi, ko‘kka yulduzlar sochildi. Ammo Timoti Yerni topa olmadi. U botib ketgandi.
Buni o‘ylamasdan bo‘larmidi...
Xarobazorlar orasida haqqush qichqirardi. Ota yana tilga kirdi:
— Onangiz bilan men ustozlaringiz bo‘lishga urinib ko‘ramiz. Bu qo‘limizdan kelishiga ishonaman...
Bizlar ancha narsani ko‘rishga va boshdan kechirishga ulgurdik. Bu sayohatni biz ancha oldin, sizlar hali dunyoga kelmagan paytlarda o‘ylab qo‘ygandik. Urushlar bo‘lmaganida ham biz, ehtimol, baribir Marsga uchib kelar, shu yerda o‘zimizcha yashab, o‘z hayot tarzimizni yaratgan bo‘lardik. Marsni ham zaharlash uchun Yer tamadduniga yuz yil kerak bo‘lardi. Endi-ku, albatta...
Ular kanalga yetib kelishdi. U uzun, to‘g‘ri, sovuq bo‘lib, uning muzdek oynasida tun aks etib turardi.
— Men har doim marslikni juda-juda ko‘rishni xohlab kelardim, — dedi Maykl. — Qani ular, dada? Siz va’da bergandingiz-ku.
— Ana ular, qara, — javob berdi ota. U Mayklni yelkasiga o‘tqazdi-da, pastni ko‘rsatdi. Marsliklar! Timotining vujudi titrab ketdi.
Marsliklar. Kanal ichida. Suv yuzida Timoti, Maykl, Robert, ona va otaning akslari ko‘rinib turardi. Shovullayotgan suv ichidan marsliklar ularga unsiz uzoq, uzoq qarab qolishdi...
Tamom.