НАЗОРАТЧИ

НАЗОРАТЧИ

НАЗОРАТЧИ
Рик ғира-шира пайтда уйғонди. У узоқ ётиб, ўз онги ҳақида ўйлади. Ўтган тун мобайнида қалбининг қандайдир яраси тузалгандек, кўнгли тўлгандек эди. Бу, икки кун аввал, ўша, "эслашга" тушгандан сўнг рўй бера бошлаганди. Бундай жараён кеча кун бўйи давом этди. Юқори Шаҳарга боргани, кутубхона ва назоратчига қилинган ҳужум, ундан кейинги кечишлар ва Новвой билан бўлган учрашув — буларнинг ҳаммаси унга ферментдек4, малҳамдек таъсир кўрсатди. Миянинг анчадан бери қуруқшаб ётган ҳужайралари ўзларининг заиф бўлса-да, фаолиятини бошладилар. Ҳозир, у уйқуга тўйгач, уларда қандайдир ҳаракат сезиларди. Рик фазо ва юлдузлар, ёлғизона узоқ кезиб юришлар, буюк жимжитлик ҳақида хаёл сурди. Ниҳоят, у бошини кўтариб қизни чақирди:
—Лона!
—У шу заҳотиёқ уйғонди, тирсагига тиралиб турди-да, Рик томонга боқди.
— Лона, менинг аҳволим жуда яхши. Мен яна у-бу нарсаларни эсладим. Мен кемада бўлганман ва аниқ биламанки...
Бироқ қиз уни эшитмасди. У Рикка тескари қараб, кўйлагини кийди, олдидаги илгак-чокни силади-да, белбоғини асабийлик билан тортиб қўйди. Кейин оёқ учида яқинлашди.

60

—Жим, товушингни баланд чиқарма. —Резидент қани?
— У йўқ. У... У кетди.
Хона ёришди ва Новвойнинг келбатли қомати кўринди. Унинг қалин лаблари табассумдан қулоқларига етай дерди.
—Вақтли уйғонибсиз.
У лар индашмади.
—Бугун сиз жўнайсиз.
Резидент кетгандан сўнг, унинг Рикка қандай кўз билан қарагани, қизнинг ёдида эди.
— Сиз тўғрингизда тегишли жойга хабар қилинди. Хавотирланмасангиз ҳам бўлади.
У кетди, лекин тез орада овқат, кийим ва икки тоғорачада сув кўтарганча қайтиб келди. Кийим янги ва қандайдир ажабтовур эди.
Новвой уларнинг овқатланишини кузатиб ўтирда-да, кейин сўз қотди:
— Мен сизга янги исм ва янги таржимаи ҳол бераман. Ҳеч нарсани эсдан чиқариб қўймаслик учун, менга диққат билан қулоқ солинг. Сиз флориналик эмассиз, тушундингизми? Сизлар Вотекс сайёрасидан Флоринага келган ака-сингилсизлар...
У барча икир-чикирларни батафсил айтиб берди-да, саволлар бериб жавобларини текшириб кўрди.
Рикка ўзининг ёдда сақлаш, тушунувчанлик қобилиятини кўрсатиш хуш келаётганди, лекин Валона ташвишланаётгандек туюларди.
Новвой буни сезди.
— Менга қара, ҳой қиз. Агар сен ғаламислик қилсанг, шу ерда қоласан, шеригинг эса жўнаб кетади.
— Йўқ, йўқ... (титраб кетди Валона). — Мен сизга асло

61

халақит қилмайман. Новвой уларни кўчага олиб чиққанда, қуёш тиккага келиб қолганди. Рик ҳайрат билан эгнига боқарди. Кийим ҳам шунчалик ажабтовур бўладими? Валона ҳеч ҳам қишлоқи қизга ўхшамасди. Ҳатто оёқларини ҳам қандайдир мато ёпиб турар, пойафзалининг пошнаси шунчалик баланд эдики, у эҳтиёткорлик билан юришга мажбур эди.
Атрофга тўпланиб олган йўловчилар уларга разм солиб қарашар, бир-бирлари билан фикр алмашишарди. Буларнинг кўпчилиги бозор-дўконларга йўл олган ғамгин ва тунд аёллар, йиртиқ-ямоқ кийган бекорчи болалар эди. Новвой уларни сезмаётганди гўё. У қўлига каттагина таёқ ушлаб олганди.
Шу пайт орқа томондаги халойиқ ҳаяжонга тушди ва Рик назоратчиларнинг қорамтир-кумуш кийимини пайқади.
Худди шу дақиқада бир ҳодиса рўй берди. Қуролли назоратчи пайдо бўлди, у ўқ узди. Новвой йиқилди ва улар яна қочишга тушдилар. Наҳотки назоратчилар уларни бир умр таъқиб этсалар?
***
Улар шаҳар четидаги хароба жойга келиб қолишди. Валона ҳансирар, янги кўйлагининг баъзи жойлари тердан намиққан эди. Рик нафас ололмай қолди.
—Бўлди, бошқа югуролмайман. —Юр, қочиш керак!
— Тўхта. — У деворга суяниб олди, лекин Валона уни судрарди. — Сўзимга қулоқ сол.
Ваҳима аста-секин уни тарк этди.
— Лона, биз қаерга қочяпмиз, нега қочяпмиз? Биз ахир ўзга сайёраликлар кийимидамиз-ку... Мана, қара Новвой бизга нима берган, Рик ҳаяжонланар экан, чўнтагидан кичкинагина китобчага ўхшаш нарса чиқарди. Унинг у ёқ-бу ёғини ўгириб

62

кўрди-да, қандай очилишини текширди. Аммо бунинг иложи бўлмади. Шундан сўнг, четларини пайпаслаб кўриб, бармоқлари билан сиққан эди, китобчани бир томони сутдек оқарди. Митти ҳарфларни дарҳол тушунолмаган бўлса ҳам, бўғинма-бўғин ўқишга тиришди. Ниҳоят, у деди:
—Бу — паспорт. Демак учиб кетсак бўлади. Ахир Новвой ҳам Флоринани кемада тарк этишимизни истаганди-ку. Кел, шундай қила қоламиз.
—Рик, бизни тутиб олишади!
—Агар мўлжалланган кемада эмас, бошқасида учсак, тутишолмайди. У ерда бизни кутиб туришади. Биз бошқа кемада учишимиз лозим. Бошқа ҳар қандай кемада.
Кема! Ҳар қандай кема. Бу сўзлар Рикнинг қулоғи остида сеҳрли оҳангдай жаранглади. Бу фикри муваффақият қозонадими ёки йўқми, унга барибир эди. Унинг кемага чиққиси келарди. Фазо қаърига киришни истарди.
— Майли, Рик! Мен фазо бекати қаерда эканлигини биламан. Кичкиналигимда, дам олиш кунлари биз доим ўша ерга борардик. Кемаларнинг учишини томоша қилардик.
Бекат текширувчиси ажабтовур кийимларидан ўзга сайёралик эканликлари билиниб турган, терлаб-пишиб бесўнақай ҳаракат қилаётган эркак ва аёлга жилмайиб боқди. Аёл тирқишдан паспорт узатди.
У бир аёлга, бир паспортга, кейин банд қилинган жойлар сонига нигоҳ ташлади. Текширувчи керакли тугмани босди ва автоматдан икки шаффоф лента чиқди.
— Ўтишингиз мумкин, — деди у шошилинқираб. — Мана буларни енгингизга тақиб олинг.
Бу мурожаат унга хуш келди. Ўзга сайёраликлар Флоринанинг фазо бекатида кўп ҳам учрайвермасдилар. Айниқса, сўнгги йилларда улар борган сари камайиб бораётгандилар. Улар сквайрларга ҳам, назоратчиларга ҳам

63

ўхшамайдилар. Улар сенинг флориналик эканлигингни билмайдилар ва жуда хушмуомалалик билан гаплашадилар.
— Сиз уни 17-майдондан топасиз, хоним. Вотексга парвозингиз бехатар бўлсин. Текширувчи бу сўзларни алоҳида назокат билан айтди.
Сўнгра у ўзининг севимли машғулотига: дўстларига қўнғироқ қилишга, Юқори Шаҳарнинг энергетик нурларидаги шахсий суҳбатларга билинтирмай уланиб олишга тутинди. У қандай хато қилганини англашига ҳали бир неча соат бор эди.
Бу кема 17-майдондаги патта олинган кемага қараганда анча кичик ва ярқироқ эди. Унинг тўртта ҳаво тирқиши беркитилмаган экан. Асосий эшик билан унга туташган зина — очиқ оғиз-у, ундан чиқиб турган тилни эслатарди.
— Кема ичини шамоллатишяпти, — деди Рик. — Одам ташувчи кемаларни кўп марта ишлатилган сиқилган кислород ҳидини йўқотиш ниятида учиб кетишдан оддин ҳамиша шамоллатишади.
Валона унга қаради.
— Сен қаердан биласан?
Рик ўзида ғурур пайдо бўлаётганини сезди.
— Шундоқ биламан. Ҳозир у ерда ҳеч ким йўқ. Шамолда туриш кимга ҳам ёқарди. — У ташвишланиб атрофга боқди. — Қизиқ, нега одам бунчалик кам.
Кема шлюзига киришлари билан уларга ҳаво оқими урилди. Валонанинг кўйлаги ҳаводан шишиб кетди, у этакларини ушлаб туришга мажбур бўлди.
—Бу ерда доимо шундайми? — сўради қиз. У ҳеч қачон фазовий кемада учмаган, ҳатто орзу ҳам қилмаган. Унинг юраги қаттиқ урар, лаблари қимтилганди.
—Йўқ. Фақат шамоллатиш пайтида.
Рик хурсанд бўлиб, қаттиқ металлардан ясалган йўлак бўйлаб юрар экан, бўм-бўш хонага ҳавас билан тикиларди.

64

— Мана, — деди у. —Бу ошхона. Лекин, овқат унчалик муҳим эмас. Маълум муддат усиз ҳам яшаса бўлади. Асосийси — сув.
У мўъжаз, шинам ёпиқ тахмонлардаги ашқол-дашқолларни титкилаб қопқоқли катта идиш топди. Сув жўмрагини нигоҳи билан қидирди ва ундан вишиллаб ҳаво, кетидан сувнинг отилиб чиқишидан енгил тортиб мийиғида кулиб қўйди.
— Энди бир нечта консерва оламиз. Кўпининг кераги йўқ. Сезиб қолишлари мумкин. Рик ёнғиндан сақланиш, табобат жиҳозлари, дори-дармонлар ва пайвандлаш асбоблари сақланадиган кичик хонани топди.
— Лона, шу ерга жойлаша қоламиз, — деди у иккиланиброқ. — Бу ерга жуда камдан-кам ҳолларда кўз ташланади. Биз чироқ ёқмаймиз, акс ҳолда қувват сарфланаётганлиги билиниб қолади ҳамда ҳожатхонадан, фақат тунги навбатчиларнинг кўзига тушмаслик учун, дам олиш соатларида фойдаланишимиз лозим.
Тўсатдан ҳаво ҳаракати тўхтади. Бир маромдаги енгил вишиллаш ўрнини сокинлик эгаллади.
— Тез орада улар кемага чиқадилар, кейин парвоз қиламиз.
Рик тонгда уйғонганида ўзини туппа-тузук одам деб ҳис этган бўлса, ҳозир қўли Галактиканинг ҳар чеккасига етадиган буюк зот деб фаҳмларди. Юлдузлар — коптокча эдилар, туманликлар — олиб ташланиши лозим бўлган ўргимчак инининг қолдиқлари эди.
У кемада эди! Хотиралар бир-бирларини суришиб-шарқираб оқиб келардилар. У кирт майдонларини, фабрикани, қоронғида бир нима деб ғўлдираётган Валонани ҳам унутаёзганди. Булар фақат ёдига тушаётган фильмнинг узилган жойларидек туюлар ва уларнинг учлари аста-секин уланардилар.
Кема!
Агар Рикни илгарироқ кемага олиб келишганида, миясидаги куйдирилган ҳужайраларнинг қайта жонланишини бунчалик

65

узоқ кутмаган бўларди.
—Валона, сен ҳаяжонланма, ҳозир сен дириллашни, шовқинни эшитасан — бу юритгичларнинг овози. Сени оғирлик босади. Бу тезланиш!
—Тезланиш? Бу нима дегани?
—Қўрқма, Лона. Бизда босим таъсирини йўқотувчи қурилма йўқлиги учун озгина нохушлик бўлади. Деворга суяниб ол, агар унга ёпишиб қолаётгандек бўлсанг, қаршилик кўрсатма. Сезяпсанми, бошланяпти!
Рик бир бурчакка яхшилаб ўрнашиб олди — гипертатомли юритгичларнинг гумбур-гумбури кучайгани сари босим ҳам кучайиб борарди.
Валона оҳиста ингради, кейин индамай оғир-оғир нафас олишга тушди. Унинг томоғидан ҳуштак чалингандек товуш чиқди, бунинг сабаби гидравлик ёстиқчалар, камарлар билан боғланмаган кўкрак қафаси ўпкага озгина бўлса-да, ҳаво ўтказишга интилаёттанидан эди.
Рик қийналиб нафас оларкан, унинг руҳини кўтариш, ўзини шу ерда эканлигини билдириш ниятида маъносига эътибор қилмай, нималарнидир сўзлай бошлади. Қизнинг вужудини тўлдираётган мавҳум келажак олдидаги қўрқув ҳисси тамоман йўқолиши лозим.
Бу кема — ажойиб кема эди, лекин Валона ҳеч қачон учмаган.
— Валона, салдан кейин кема сакрайди — бунда биз гиперфазога ўтиб, юлдузлараро масофанинг катта қисмини босиб ўтамиз. Сен буни ҳатто сезмайсан. Фақат юрагинг бир марта шиғ этади, холос. Рик бу сўзларни аста-секин, бўғинма- бўғин қилиб айтдики, бунга анча вақт кетди.
Уларни босаётган оғирлик йўқола борди, деворга боғлаб қўйган кўринмас занжирлар бўшашиб пастга қуладилар. Оғир нафас олаётган Рик билан Валона ўтириб қолишди.

66

—Яраланмадингми, Рик?
—Менми?! — Рик кемада қандай яраланиши мумкинлигини ўйлаб, нафас ростлашга улгурмаган бўлса-да, кулиб юборди. — Қачонлардир мен ойлаб бирон-бир сайёрага қўнмай учардим.
—Нега? — сўради қиз. У яқинроққа эмаклаб келди-да, ўзининг Рики шу ерда эканлигига ишонч ҳосил қилиш учун, қўлларини унинг юзига теккизди.
—Ишим шунақа эди.
—Ҳа, — тасдиқлади қиз. — Сен Ҳеч Нимани тадқиқ қилгансан.
—Тўппа-тўғри. Мен ҳудди шу иш билан шуғулланганман. Сен бунинг маънисини тушунасанми?
— Йўқ.
Рик қизнинг барибир ҳеч нарса англай олмаслигини биларди, лекин гапиришни истарди. У кўрган-кечирганларини эслашни, эслай олишидан лаззатланишни хоҳларди.
Биласанми, Бутун Олам юзлаб турли моддалардан ташкил топган. Биз бу моддаларни элементлар деб атаймиз. Темир ҳам, мис ҳам — элементлардир.
—Мен уларни металл деб ўйлардим.
—Жуда тўғри, лекин улар бундан ташқари элемент ҳамдир. Кислород, азот, углерод, палладий — ҳаммаси ҳам элемент. Лекин, борлиқда энг асосий элементлар – водород ва гелийдир. Улар жуда оддий тузилганлар ҳамда жуда кўп учрайдилар.
—Бу ҳақда илгари ҳеч эшитмагандим, — деди Валона.
—Бутун Оламнинг тўқсон беш фоизи водороддан иборат, қолганининг асосий қисми эса — гелий. Ҳаттоки, фазода ҳам худди шундай.
—Мен бир пайтлар, — деди Валона, — фазони бўшлиқ деб эшитгандим. У ерда ҳеч нарса йўқ экан. Шу тўғрими?
—Унчалик тўғри эмас. Деярли ҳеч нарса йўқ деса бўлади. Мен коинот тадқиқотчиси бўлганман, бунинг маъниси шуки,

67

мен фазо қаърида кезар эканман, ундаги элементлардан оз миқдорда олиб, уларни текширардим. Уларда қанча водород, қанча гелий ва бошқа элементлар борлигини аниқлардим.
—Нега?
—Чунки элементлар фазода турли миқдорда тарқалган. Баъзи жойларда гелий кўп бўлса, бошқа маконда натрий мўлроқ ва ҳоказо. Ана шундай махсус таркибли тўпланмалар фазода оқиб юрадилар. Булар коинот оқимлари дейилади. Агар уларнинг хусусияти ва йўналиши ўрганилса, Бутун Оламнинг келиб чиқиши ҳамда ривожланишни тасаввур этиш мумкин.
— Буни қандай билиш мумкин?
Рик ккиланди.
— Ҳеч ким аниқ айтолмайди... — Шу тобда унинг билимларга чўмган онги яйрар, Рик уларнинг тугаб қолишидан чўчиганча сўзида давом этарди. — Кейин биз Галлактиканинг ҳамма жойидаги зичликни, яъни коинот гази қуюқлигини аниқлаймиз, бу кемаларнинг гиперфазодаги сакрашини олдиндан белгилаш учун зарур. Ниҳоят...— у гапиришдан тўхтади.
Валона диққат билан давомини кутди. Лекин Рик қотиб қолгандек эди. Қоронғулиқда қизнинг бўғиқ товуши эшитилди:
— Рик? Сенга нима бўлди, Рик?
У индамасди. Қиз Рикнинг елкасидан ушлаб силкий бошлади.
— Рик! Рик!
Шунда ҳозиргидек бардам, тетик Рик эмас, балки илгариги ғамгин ва маъюс Рик жавоб берди:
—Лона, биз ёмон иш қилиб қўйдик.
—Нега? Қандай ёмон иш?
—Қочмаслик керак эди. Бу кемага ҳам бекор чиқдик.
Рикнинг вужуди титрар, унинг пешонасини маржондай тер

68

қоплаган, Валона уни артар эди.
—Нега? — сўради қиз. — Нега?
—Агар Новвой куппа-кундуз куни бизни шаҳарда олиб юрмоқчи бўлган экан, демак, у назоратчилардан хавфсирамаган. Новвойни отиб ўлдирган назоратчи эсингдами?
— Ҳа.
—Унинг афт-башараси қанақа эди?
—Унга қарашга ботинмагандим.
—Мен эса ботингандим, унинг юзида ғалати бир маъно бор
эди. Лекин ўша дамда мулоҳаза қилиб ўтирмагандим...Лона, у назоратчи эмасди! У — Резидент эди, Лона! У — назоратчи кийимидаги Резидент эди!
***
Аччиқланган Самия Файф қизи хонанинг у бурчагидан бу бурчагига тез-тез бориб келарди. Унинг ҳурпайтириб турмакланган тим қора сочлари, баланд пошнали пойафзали бўйини баландроқ қилиб кўрсатарди. Ўртасидан билинар- билинмас из тушган писта даҳани титрарди.
— Йўқ, — пичирлади у, — менга нисбатан бундай муносабатда бўлишга унинг ҳаққи йўқ. Бунга йўл қўймайман... Капитан!
Унинг товуши кескин ва қатьий жаранглади. Капитан Рейсти келиб таъзим қилди.
—Хизмат, хоним?
—Менга буйруқ берилмасин, — деди тантанавор оҳангда у. — Мен ёш бола эмасман. Ўзимга ўзим хўжайинман. Мен шу ерда қоламан.
—Тушунинг, хоним, — деди эҳтиётлик билан капитан. — Бу менинг буйруғим эмас. Мендан сўраб ҳам ўтиришгани йўқ. Менга нима қилиш лозимлигини айтиш-ди, холос. Мана буйруқ нусхалари.

69

—Сизнинг буйруқларингиз мени қизиқтирмайди. Самия қайрилди-да, пошналарини тез-тез тақиллатиб ундан узоқлашди.
Капитан қизга етиб олиб, юмшоққина сўз қотди:
—Буйруқда айтилишича, сиз учишни истамасангиз, мени кечирасиз, сизни куч ишлатиб кемага олиб боришга мажбурдирман.
—Бунга ҳаққингиз йўқ! — Қиз кескин у томонга юзини бурди.
— Буйруқ шундайки, мен ҳар қандай ишга тайёр бўлишим лозим.
Қиз уни тинчлантиришга уринди.
—Капитан, ахир, ҳақиқий хавф йўқ. Бу жуда кулгили ва бемаъни буйруқ! Шаҳар тинч. Бор-йўғи, кеча кечқурун кутубхонада бир назоратчини дўппослаб кетишибди.
—Бошқа бир назоратчи бугун эрталаб яна ўша флориналиклар томонидан ўлдирилган.
—Уларнинг менга қандай алоқаси бор? Мен назоратчи эмасман.
—Хоним, кема учишга тайёр. Бир оз ўтиб у парвоз этади. Шу пайтда сиз унинг ичида бўлишингиз шарт.
— Менинг ишим-чи? Тадқиқотчиларим-чи? Сиз тушунасизми ўзи... Қаёқдан ҳам тушунардингиз.
Капитан индамади. Қиз тескари ўгирилди. Мис рангли, сутдек оппоқ кумуш сим қўшиб тўқилган кирт матосидан тикилган кўйлак унинг елкалари, қўлларининг ажиб бир дўмбоқлигини, гўзаллигини ажратиб кўрсатарди. Капитан Рейсти Олийзот Хонимга нисбатан оддий саркликнинг нигоҳида мужассамлашиши шарт бўлган иззат-эҳтиром, юввошлик ва ҳиссизлиқдан бошқачароқ бир маънода нигоҳ ташлади. У доимо, нега шундай гўзал жонон ўз вақтини қандайдир илмий ишларга сарфлашга чин дилдан ажабланарди.