ОЛИМ

ОЛИМ

ОЛИМ
Доктор Салим Жунц бир йилдан бери тоқати тоқ бўлиб
41
юрарди. Бетоқатлик вақт ўтиши билан камаймайди. Аксинча кучаяди. Бироқ, шу ўтган даврда Сарк Разведкаси уни шошмаслик зарурлигини билдириб келди. Чунки хизматчиларнинг асосий қисми кўчиб келган флоринликлардан иборат эди ва улар ўз обрўларига путур етказишни исташмасди.
***
Бир куни у Саркда жуда узоқ яшаганидан ҳатто бошмоқлари ҳам шу ерда илдиз отиб кетган қария Эбл – транторлик вакил билан суҳбат қурди.
— Нега саркликлар давлат идораларида ўзлари чин дилдан нафратланадиган кимсаларнинг хизмат қилишига йўл қўядилар, — деб сўради Жунц.
Эбл яшил май тўлдирилган қадаҳни тутар экан, кўзларини қисди.
— Сиёсат, Жунц, — деди у. — Сиёсат. Ҳамма гап саркча мантиқ билан олиб борилаётган амалий генетикада. Саркликлар аслини олганда пачоқ ва бир тийинга қиммат халқ, фақат битмас-тутанмас олтин кони — Флоринага эга бўлганликлари учун кеккаядилар. Шунинг учун улар ҳар йили Флоринанинг шаҳар ва қишлоқларидаги йигитларнинг энг сара гулларини олиб Саркка ўқишга жўнатадилар. Бундайроқларини турли қоғозларни тўлдиришга, аризаларга қўл қўйиб туришга ўтказадилар, ақл ва истеъдод эгаларини эса орқага, Флоринага жўнатадилар, улар шаҳарларда маҳаллий ҳукмдор — резидентликка тайинланадилар. Флоринанинг энг ақлли зотлари саркликларга содиқлар, чунки улар Саркка хизмат қилар эканлар, ғам-ташвиш, етишмовчилик нималигани билмайдилар, лекин бу ишдан бўйин товласалар, фақат оддий флориналик каби яшашгагина умид қилишлари мумкин. Бу эса, дўстим, асло ҳавас қиладиган нарса эмас.

Қари дипломат бир кўтаришда қадаҳни бўшатди-да, давом этди:
—Бу ёғи... Резидентлар ҳам, Саркдаги идора ходимлари ҳам ўз мавқеларини йўқотмай туриб фарзанд кўришга ҳақлари йўқ. Ҳатто флориналик аёллардан ҳам. Сарк аёллари билан никоҳ ўқитиш ҳақида эса гап бўлиши мумкинмас. Шундай қилиб, флоринанинг энг яхши генлари бетиним чиқитга чиқиб кетаверди ва бора-бора флоринада фақат ўтинчилар билан сув ташувчиларгина қодди.
—У ҳолда саркликлар хизматчисиз қолмайдими? —Бу келажак муаммоси.
***
Шундай қилиб, ҳозир коинот тадқиқотчиси — доктор Салим Жунц Флорина ишлари Департаменти қабулхоналарининг бирида ўтирар ва бюрократик лабиринтларда бетиним югуриб юрган флориналик кичик хизматчилар уни қачон чақиришларини бетоқатлик билан кутарди. Ниҳоят, уни дабдабали жиҳозланган хонага олиб кириб, Кичик Котиб Клерк3 столи рўпарасидаги оромкурсига ишора қилишди. Ҳеч бир флориналик қанчалик кўп ишга бош қўшмасин, барибир Клеркдан юқорироқ мансабни эгаллай олмасди. Флорина ишлари бўйича Кичик ва Катта Котиблар, албатта, саркликлардан иборат эди. Жунц уларни юқори қаватларда учратиши мумкин бўлса ҳам, бу идорада ҳеч қачон рўпара келмаслигани яхши биларди.
Клерк бир сафга тизилган қат-қат маълумотлар тўпидаги ҳар қоғозни, худди унда бутун Коинот сири яширингандек ҳижжалаб текширарди. У ёш эди, балки мактабни яқинда тугатгандир. Барча флориналиклар каби у ҳам оқ танли ва

42
3 Клерк — энг паст мавқедаги идора ходими

43

сочлари малла рангда эди. Ниҳоят, у қоғозларни бир чеккага қўйди-да, сўз қотди:
—Маълумотларга қараганда, сиз бу идорада илгари ҳам кўп бўлган экансиз, шу тўғрими?
—Ҳа, бўлганман, жаноб, — деди Доктор Жунц кескинроқ оҳангда.
—Лекин, яқин орада эмас, а? —Ҳа, яқин орада эмас.
—Сиз ҳали ҳам ўн бир ой муқаддам... — Клерк қоғоз титкилади, — йўқолган коинот тадқиқотчисини излаяпсизми?
—Худди шундай.
—Шу вақт мобайнида, — давом этди Клерк, — ўша одамнинг ҳеч қандай изи топилмади ва унинг саркликлар ҳудудига бирон марта киргани ҳам аниқланмади.
—Ундан олинган энг сўнгги маълумот, — деди олим, — Сарк яқинидаги фазодан юборилганди.
Клерк бир дақиқагина мовий кўзларини унга қаратди. Кейин ерга боққанча деди:
— Бўлиши мумкин, аммо унинг Саркка боргани исботланмади.
***
Исботланмади! Жунцнинг лаблари қимтилди. Худди шундай жавобни, борган сари кескинроқ тус олаётган бундай жавобни у кейинги ойларда Юлдузлараро Коинот Тадқиқоти Бюросидан ҳам олаётганди.
“Ҳеч қандай далил йўқ, доктор Жунц. Доктор Жунц, сиз ўз вақтингизни бошқа бир тузукроқ ишга сарфласангиз яхши бўларди. Доктор Жунц, Бюро қидирув давом этишини таъминлайди”.
Бу сўзлар: “Бўлар-бўлмас ишларга пул сарфлайверманг, доктор Жунц”, деган маънони англатарди.

44

Воқеа, Клерк тўғри тавсифлаганидек, Юлдузлараро келишилган вақт бирлиги бўйича бундан ўн бир ой муқаддам бошланганди. Ўша ҳодисага икки кун қолганида, Жунц Бюронинг Сарқдаги бўлинмаларини одатдаги текширувдан ўтказиш ниятида сайёрага тушди. Уни ЮКТБ вакили — Саркнинг кимё саноат чиқарадиган қандайдир эластик сақични жағ тишлари ортига ўтказди-да, бир қоғоз узатди:
— Доктор Жунц, кузатувчиларнинг бири хабар юборибди. Жунц хабарни овоз чиқариб ўқиди:
— Ўта муҳим аҳамиятга молик иш юзасидан батафсил хабар бериш учун ЮКТБ Бош штабининг кодлаштирилган алоқа воситасини бўш сақлашни илтимос қиламан. Муҳим хабар бутун Галактикага тегишли. Энг кичик траектория бўйича қўнаман.
Вакил жилмайди.
—Буни қаранг, жаноб! “Хабар бутун Галактикага тегишли” эмиш. Бу ҳатто кузатувчи учун жуда зарур гап. Хабарни олишим билан, дарров у билан юлдузлараро алоқа йўли орқали боғланиб гап нимада эканлигини аниқроқ билмоқчи бўлдим. Бироқ унга ҳеч гап уқтиролмадим. У фақат бир нарсани, яъни Флоринадаги ҳар бир кишининг ҳаёти хавф остида эканлигини таъкидлайверди. Биласизми, у ерда ярим миллиард одам бор. У эси паст одамга ўхшарди. Шунинг учун тўғрисини айтсам, сайёрамизга келганида у билан яккама-якка қолишни истамайман. Сиз бунга нима дейсиз?
—Суҳбатингиз ёзилганми?
—Ҳа, жаноб, — у чўнтагини кавлади. — Мана.
Бу бир бўлак лента эди. Жунц уни асбобга қўйди ва қовоғини
солди.
—Кўчирма нусха шекилли?
—Ҳа. Асл нусхани Сайёралараро Транспорт Бюросига жўнатганман. Мен уни "Тез ёрдам" хизмати билан кутиб олсак

45

яхшироқ бўлади, деб ўйлагандим. Балки унинг аҳволи оғирдир. Жунц йигитнинг фикрига қўшилгиси келди. Чунки, ёлғиз ҳаёт кечирувчи коинот тадқиқотчилари ақлдан озганларида, уларнинг хатти-ҳаракатларида кутилмаган жиҳатлар пайдо бўлиши мумкин эди. Бироқ, Жунц ўйланиб қолди.
—Тўхтанг-чи. У ҳали қўнгани йўқми? Вакил ҳайрон бўлди.
—Назаримда у қўнган, лекин ҳали ҳеч ким менга бу ҳақда хабар бермади.
— Ундай бўлса, Транспорт билан алоқа ўрнатинг ва тафсилотларни суриштиринг. У ақлдан озганми ёки йўқми, барча маълумотларни қайд этишингиз керак.
Жунц эртаси куни, энг охирги текширувга келди. Бошқа сайёраларда иши кўп бўлгани учун, у жуда шошаётганди. У чиқиб кетар чоғидагина қайрилиб сўради:
—Кузатувчи нима бўлди?
—Ҳа, айтгандай, унутаёзибман, — деди вакил, — Сунъий йўлдошлар ҳам у ҳақида ҳеч нарса билмайдилар. Мен унинг қувват спектрини фазога юбордим, улар бундай кема фазонинг ҳеч қаерида йўқлигини айтишди.
Жунц қайтишни яна бир кунга кечиктирди. Келаси кун у сайёра пойтахти — Сарк шаҳридаги Сайёралараро Транспорт Бюросига борди. Бу ерда у биринчи марта флориналик бюрократлар билан тўқнашди, улар барча саволларга бош чайқаб жавоб бердилар. Улар ЮКТБ тадқиқотчисининг Саркка қўнмоқчи эканлиги тўғрисида хабар олишган, бироқ кема қўнмаган.
— Бу жуда муҳим, — қатъий туриб деди Жунц. — У одам қаттиқ бетоб. Улар тадқиқотчининг ЮКТБ хизматчиси билан ўтказган суҳбати ёзувининг нусхасини олишдими?
Бюро аъзолари бу гапни эшитиб ҳайрон бўлишди. Ҳеч ким бирор нарсани олганини эслолмади. У кишининг бетоблигига, албатта, ачинамиз, бироқ ЮКТБнинг ҳеч қандай кемаси бу ерга

46

қўнгани йўқ.
Жунц меҳмонхонага қайтиб, бу муаммо тўғрисида узоқ ўйлади. У қайтиб кетишни яна орқага сурди. Узоқ вақт истиқомат қилишга мўлжалланган бошқа хонага кўчиб ўтди. Трантор вакили Людиган Эбл билан учрашишга келишди. Кейинги кунни у Сарк тарихига оид китобларни мутолаа қилиш билан ўтказди. Эбл билан учрашиш вақти етганида, унинг бутун вужуди ғазабдан жунбушга келганди. Улар ҳали кўрадиганини кўрадилар...
Қари Эбл унинг қўлларини қаттиқ сиқиб, меҳмоннавозлик билан кутиб олди. Робот-барменни чақирди ва биринчи, иккинчи қадаҳларни бўшатиш мобайнида иш ҳақида умуман гапиртирмади. Жунц қулай фурсатдан фойдалаиб қолишга интилиб флоринанинг фуқаролик хизмати тўғрисида савол берди ва Саркдаги амалий генетика ҳақида маъруза эшитди. Унинг нафрати янада ошди. Шунга қарамай, у оҳиста ва қисқагина қилиб, ўтган воқеани айтиб берди. Эбл бирон марта ҳам унинг сўзини бўлмади.
Жунц гапиришдан тўхтагач, у сўради:
—Сиз йўқолган кимсани танийсизми?
—Йўқ.
—Унга назарингиз тушмаган ҳамми?
—Кузатувчи — тадқиқотчиларимиз билан учрашиш жуда
мушкул.
—Унда авваллари ҳам ана шундай руҳий безовталик бўлганми?
— ЮКТБнинг марказий бошқармасидаги ёзувларга қараганда, бу — биринчисини. Агар буни руҳий безовталик деб ҳисобласак, албатта.
—Қандай ёрдам қилишим мумкин?
—Мен тушунтириб бераман. Саркнинг Сайёралараро Транспорт Бюроси кузатувчимиз кемасининг юритгичлари қуввати спектрини яқин фазодан топа олмади. Бу нарсада улар алдашмайди. Мен саркликлар алдам-қалдамни ёқтиришмайди демоқчи эмасман,

47

улар фақат бефойда ёлғон-яшиқни ишлатишмайди, чунки менинг бу фазони икки-уч соат ичида текшириб чиқишим мумкинлигини билишади.
—Тўғри. Хўш, унда нима?
—Қувват спектрини фақат икки ҳолдагина сезиш мумкин эмас. Биринчиси — яқин фазода кеманинг йўқлиги, чунки у гиперфазо орқали Галактиканинг бошқа қисмига ўтиб кетган; иккинчиси — унинг умуман фазода мавжуд эмаслиги, чунки кема сайёрага қўнган. Тадқиқотчи ўз фикридан қайтганлигига ишонмайман. Агарда унинг Флорина учун хавфли ва Галактика учун муҳим ҳисобланувчи фикрлари чиндан ҳам хомхаёл бўлса, унинг Саркка тушиб, хавфдан огоҳ қилишига ҳеч нарса халақит қилолмайди. У ўз фикрни ўзгартириши ва қайтиб учиб кетиши асло мумкин эмас. Бу соҳада менинг ўн беш йиллик тажрибам бор. Лекин унинг хабари тўғри бўлса, унинг яқин фазодан жўнаб қолиши, ҳеч бир ақлга сиғмайдиган хатти-ҳаракатдир.
Транторлик қария кўрсаткич бармоғини кўтарди-да, уни оҳиста тебратар экан, деди:
—Демак, сиз уни Саркда деб ҳисоблаяпсизми?
—Худди шундай. Лекин, бу ерда ҳам икки хил тахмин бор. Биринчидан, агар у ҳақиқатдан ҳам ақлдан озган бўлса, албатта, сайёранинг фазовий бекатидан бошқа жойга қўнган бўларди. Ва у қаерлардадир ярим эси оғган ҳолда санғиб юрарди. Бу бизнинт кузатувчиларимиз учун ҳам камдан-кам учрайдиган ҳол. Бундай эс оғишлик одатда вақтинча бўлади. Бу нарса ўтиб кетганда эса, бемор ўз ишининг тафсилотларини эслайди. Чунки, коинот тадқиқотчисининг ҳаёти — унинг хизматидир. Кўпинча бундай беморни оммавий кутубхонага кириб коинот тадқиқотига оид адабиёт қидиришидан топиб олишади.
—Тушунарли. Сиз Кутубхоначилар қўмитасидан шундай ҳол тўғрисида ахборот олиб беришимни истаяпсизми?
—Йўқ, мен учун бундай қийинчилик мавжуд эмас. Мен коинот

48

тадкиқоти бўйича айрим адабиёт намуналарини махсус сақланишга қўйиб, уларни сўраган ҳар бир кимсани, агар у сарклик эканлигини исботлай олмаса, ушлаб, сўроқ қилишни илтимос қиламан. Буни, албатта, бажаришади, чунки улар ёки уларнинг бошлиқлари билишадики, бундай мўлжал ҳеч қандай натижа бермайди.
—Нега натижа бермас экан?
—Ишончим комил, ўша одам мўлжаллаганидек Саркнинг фазовий бекатига қўнган, Сарк ҳукумати эса уни қамоққа тиққан ёки ҳатто, ўлдирган бўлиши мумкин.
—Ҳазиллашяпсизми?
—Қандай ҳазил? Саркликларнинг ҳаёти ҳам, бойлиги ҳам, ҳукмдорлиги ҳам Флоринани эгаллаб туришга боғлиқ-ку. Сиз Саркнинг бутун бойлиги Флоринанинг киртзорлари эканлигини мендан яхши биласиз. Кутилмаганда қандайдир одам пайдо бўлади-да, — унинг эс-ҳуши жойидами ёки йўқми, бунинг аҳамияти йўқ, — аллақандай янги вазият Флоринанинг барча аҳолиси ҳаётига хавф соляпти, дейди. Мана, кузатувчимизнинг энг охирги хабарини бир кўринг.
Эбл Жунц тиззасига ташлаган лента бўлагига назар содди. —Бу жуда калта-ку.
—Албатта. Бу ерда фақат хавф борлиги айтилган. Бу хавфнинг жуда катта эканлиги таъкидланган. Мана шунинг ўзи. Бироқ, бу хабарни саркликларга жўнатиш мумкин эмас эди. Агар коинот тадқиқотчиси хато қилган бўлса ҳам, унга Сарк ҳукумати ақлсиз ғояни тарқатишга ва у билан бутун Галактикани тўлдиришга йўл қўйиши мумкинмиди? Флоринада кўтариладиган ваҳимани, кирт толаси етиштиришда вужудга келадиган қийинчиликларни айтмаса ҳам бўлади, ва бу ҳолда, албатта, Сарк билан Флорина ўтрасидаги сиёсий муносабатларнинг қоронғу томонлари бутун Галактика олдида яққол очилиб қолади. Ана шулардан қутилиш учун, улар бир одамни йўқ қилишлари керак. Бундай вазиятда Сарк иккиланиб

49

ўтирармиди? Сиз тасвирлаб берган генетик тажриба ўтказувчиларга тўла сайёра асло иккиланмайди.
—Сиз ахир мендан нима истайсиз? Ҳозирча бу воқеадан мен ҳеч нарса тушунолганим йўқ, — деди Эбл совуққонлик билан.
—Уни ким ўлдирганини топинг, — деди ғамгинлик билан Жунц. — Бу ерда сизнинг жосуслик ташкилотингиз бўлиши керак. О, келинг, бекинмачоқ ўйнамайлик. Мен Галактика қаърида етарли даражада изғиб, сиёсий калтабинликдан ташқарига чиққанман. Мен уларни кутубхона масалалари билан чалғитиб тургунимча, сиз калаванинг учини топишга интилинг. Сиз қотилликни очганингиздан сўнг, мен истардимки, Трантор Галактикадаги ҳеч бир ҳукумат ЮКТБ одамларини ўлдириб, сувдан қуруқ чиқа олиши мумкин эмаслигини кўрсатсин.
Унинг Эбл билан биринчи суҳбати ана шундай тугади.
Жунц фақат бир нарсада ҳақ эди: Сарк ҳукумати иш кутубхона билан боғлиқ бўлгунча жуда хушмуолама бўлади. Бироқ, унинг бошқа тахминлари нотўғри чиқадиганга ўхшарди. Ойлар ўтмоқда эди, Эблнинг жосуслари Сарқда изи йўқолган кузатувчининг на ўлигини, на тиригини топдилар.
Шу тарзда ўн бир ойдан кўпроқ вақт ўтди. Жунц бу нарсаларнинг барчаси жонига тегаётганини пайқади. У ўн иккинчи ойдан кейин кутишни бас қилишни мўлжаллаб қўйди. Аммо шу орада қандайдир умид учқуни пайдо бўлди. Бу ахборот Эблдан эмас, махсус тайинланган кишидан келди. Сарк Оммавий кутубхонасидан хабар қилинишиЧа, кимдир коинот тадқиқотига оид китобларни сўрабди. Шундан сўнг Жунц Флорина ишлари Департаменти ходими ҳузурига келди.
***
Клерк хаёлини йиғди-да, қабулида ўтирган кишига қаради.
— Хўш, мендан нима

50

истайсиз?
Жунц қуруққина қилиб сўз
бошлади:
— Кеча кундуз 4.22 да Сарк Оммавий кутубхонасининг Флоринадаги бўлими коинот тадқиқоти бўйича икки намунавий адабиётни олишга уринган, сарклик бўлмаган одамни мен учун ушлаб туришганини хабар қилганди. Аммо ўшандан буён кутубхона ҳеч қандай ахборот бермади. — У Клеркнинг нимадир деб гап қайтармоқчи бўлаёттанини пайқаб, товушини баландлатди. — Мен яшаб турган меҳмонхонадаги жамоат аппаратида кундузги 12.05 да қабул қилинган ва дарҳол эълон қилинган қисқа телеахборотда айтилишича, Сарк оммавий кутубхонасининг Флоринадаги бўлимида назоратчи уриб йиқитилган ва у беҳуш ҳолда ётибди, ҳамда бу ишга алоқадор деб ҳисобланаётган уч флориналик қидириляпти. Кейинги телеахборотда бу хабар қайтарилмади. Мен, бу икки хабарнинг бир-бирига боғлиқ эканлигига шубҳа қилмайман. Қидираётган одамимнинг назорат қўлида эканлигига ҳам шубҳа қилмайман. Флоринага учишга рухсат сўрадим, бироқ жавоб ололмадим. Флорина ишлари Департаментига бу ишда ёрдам беришларини сўраб ташриф буюрдим. Ё менга рухсат этилсин, ёки у киши бу ерга жўнатилсин.
Клеркнинг муздек совуқ товуши янгради:
— Сарк ҳукумати ЮКТБ ходимларидан ультиматум қабул қилмайди. Менинг бошлиқларим, сизнинг ана шу иш бўйича қизиқишингиз мумкинлигини ҳисобга олиб, ўз кўрсатмаларини беришган. Хабарда айтилишича, махсус сақланишдаги китобларни истаган одам ва унинг икки шериги — Резидент ва флориналик аёл, ҳақиқатда ҳам сиз эслатган ножўя ишни қилишган. Назоратчи уларни таъқиб этган, аммо қўлга туширолмаган.
Жунцнинг вужудини аччиқ алам қамраб олди. Бу ҳолатини

51

беркитиб ўтирмади. —Улар қочишибдими?
—Жуда ҳам бундай эмас. Улар Матт Хоров деган кимсанинг новвойхонасигача таъқиб этилганлар.
Жунц ҳайратга тушди.
—Улар ўша ерда қолишибдими? Уларга тегишмабдими?
—Сиз кейинги пайтда Людиган Эбл жаноби олийлари билан суҳбатлашмадингизми?
—Бунинг нима аҳамияти...
—Сизнинг тез-тез Трантор элчихонасида бўлиб туришингиз бизга маълум.
—Мен ҳурматли элчини кўрмаганимга бир ҳафта бўлди.
—У ҳолда учрашишни маслаҳат бераман. Трантор билан бизнинг юлдузлараро муносабатларимиз қалтислиги туфайли, жиноятчиларнинг Хоров дўконида қолишига йўл қўйдик. Менга, агар лозим топилса, шу нарсани айтиш топширилганки, сиз бунга ҳайрон қолмасангиз керак...
Клерк рангпар юзини масҳараомуз буриштирди,
—Хоров, бизнинг хавфсизлик бўлимимизга Трантор жосуси сифатида жуда яхши таниш.
ЭЛЧИ
Жунцнинг Клерк билан ўтказган суҳбатидан ўн соат аввал Теренс жосус Хоровнинг новвойхонасини тарк этганди. У турли пастқам кўчалардан эҳтиёткорлик билан кетиб борарди. Унинг қўллари ишчилар яшовчи кулбаларнинг ғадир-будир деворларига тегиб кетар, агар Юқори Шаҳардан дам-бадам тушиб турган хира ёруғликни ҳисобга олмаса, атроф зим-зиё эди.
Пастки Шаҳар гўё ялтироқ, гажакларини жилвали Юқори Шаҳар тагига беркитган улкан чаёнга ўхшаб кетарди. Бирон-бир

52

ерда балки тунги ҳаёт давом этаётган бўлиши ҳам мумкин, бироқ бу ердаги вайроналарда эмас.
Узоқдаги қадам товушларини эшитиб, Теренс чанг босган бир кўчага яширинди (Флоринада кечалари ёғиб турадиган ёмғир ҳам темирқотишма остидаги соялар маконига ўтиши қийин эди). Чўнтакчироқ ёғдулари пайдо бўлиб, шундоқ ёнгинадан ўтдилар-да, қоронғулик қаърига сингиб кетдилар.
Назоратчилар бутун тун у ёқ, бу ёққа юрардилар. Тартибни сақлаш учун куч ишлатиш шарт эмас, уларни кўрганда пайдо бўладиган қўрқувнинг ўзи етарли эди.
Теренс шошарди. У юқоридаги темир-бетон қотишма тирқишлари тагидан ўтаётганда юзига оппоқ шуълалар тушарди ва у тепага нигоҳ ташлашдан ўзини тиёлмади.
Сквайрларга етиш мушкул!
***
Ҳақиқатдан ҳам уларга етиш мушкулми? Унинг сарклик сквайрларга бўлган муносабати бир неча марта ўзгарганди. Ёшлигида у бошқа болалардан ҳеч фарқ қилмасди. Назоратчилар қорамтир-кумуш маҳлуқ эдилар, улардан айбдор- айбдормаслигингга қарамай қочиш лозим эди. Сквайрлар эса Сарк номли жаннатда яшовчи, чидам ва ҳушёрлик билан Флоринада истиқомат қилувчи ақли ноқисларнинг фаровон ҳаётини асровчи мавҳум, ҳаёлий суперодам эдилар.
У ўн ёш экан, мактабда Саркдаги ҳаётни қандай тасаввур этиши тўғрисида иншо ёзди. Бу ғирт тўқима нарса эди. Ҳозир фақат унинг бир қисмигина ёдида. У Сквайрларни бундай тасвирлаганди: бўйлари 20 футлик сервиқор одамлар ҳар кун эрталаб деворлари кирт гули рангида бўлган катта хонага тўпланадилар ва флориналикларнинг гуноҳларини муҳокама қилар эканлар, уларни эзгуликка қайтариш учун жазолаб туриш

53

лозимлигини айтиб, ачинадилар.
Ўқитувчи аёлга унинг иншоси жуда ёқди ва йил охирида,
бошқа ўғил-қизлар ўқиш, ёзиш ҳамда одоб-ахлоқ бўйича қисқа курс ўтадиган пайтларида, уни арифметика, галактография ва Сарк тарихи ўқитиладиган махсус синфга кўчиришди. Ўн олти ёшида эса уни Саркка жўнатишди.
***
Ҳозир Теренс шаҳар четига яқинлашиб қолганди. Ногаҳон эсган шабада унинг димоғига кирт гулининг тунги ажиб ҳидини олиб келди. Бир қанча дақиқалардан сўнг, назоратдан ҳоли, бехавотирроқ очиқ далаларга чиқади ва узуқ-юлуқ булутлар орасидан ярқироқ юлдузларга яна нигоҳ ташлайди. Ҳатто Саркнинг қуёши бўлмиш ёрқин сариқ юлдузни ҳам кўради.
***
Ўша юлдуз кетма-кет бир неча йил унинг ҳам қуёши бўлган. Уни кеманинг иллюминаторидан биринчи марта юлдуз каби эмас, балки беҳад ёрқин коптокчадек кўрганда, беихтиёр тиз чўккиси келганди. Жаннатга яқинлашяпсан, деган фикр, ҳатго биринчи фазовий учишнинг фалаж қилиб қўювчи қўрқинчини ҳам босиб кетганди.
У жаннатга қўнгач, инон-ихтиёрини флориналик бир қарияга топширишди. Қария эса уни яхшилаб ювинтириб, тузукроқ кийим кийдирди. Шундан сўнг, уни бир катта бинога олиб боришди. Йўлда кетишаётганда қария қаршиларидан чиқиб қолган бир кимсага букчайиб таъзим қилди.
—Бошингни эг, қуллуқ қил! — жаҳл билан шивирлади у ёш Теренсга.
Теренс айтилганни бажарди, лекин хижолат бўлди.

54

—Ким бу? —Сквайр, сўтак! —Шу — сквайрми?
У тўсатдан тўхтаб қолди ва уни тезроқ юришга ундашга тўғри келди. Шундай қилиб, у сквайрлар билан танишди. Улар ҳам оддийгина одам эканлар. Бошқа ёш флориналиклар, балки бундай кутилмаган ҳафсаласизликни енгиб кетган бўлардилар, бироқ бу Теренснинг қўлидан келмади. Унинг қалбида бир нарса бутун умрга ўзгарди.
У фуқаролик хазматида беш йилдан кўпроқ ишлади ва шу вақт мобайнида унинг истеъдодини одат бўйича турли ишларда синаб кўрдилар.
Бир куни унинг олдига лўппигина, юмшоқ флориналик келди-да, дўстона жилмайди, елкаларига қоқиб сквайрлар ҳақидаги фикрини сўради.
Теренснинг бир кўнглида шартта бурилиб, кетиб қолгиси ҳам келди-ю, лекин ўзини босди. У пинҳоний фикрларим қандайдир сирли йўл билан юзимда ифодаланиб қолмадимикан, деб ҳам ўйлади. У бош чайқаб, сквайрларнинг фазилатлари ҳақида нималарнидир ғўлдиради. Лўппи одам эса лабларини қимтиб, сўз қотди.
— Сиз бундай ўйламайсиз. Кечаси мана бу ерга келинг.
У Теренснинг қўлига бир парча қоғоз тутқазди. Бу қоғоз бир неча дақиқадан кейин ўз-ўзидан куйиб кулга айланди.
Теренс борди. У бир чеккаси қўрқар, аммо қизиқиш туйғуси ундан ҳам кучли эди. У бир неча танишларини ҳам учратди, улар Теренсга жуда сирли боқардилар. Маълум бўлишича, у якка эмас экан.
Бу одамлар ҳам сквайрларни Флоринанинг бойликларини ўзларининг бир чақага қиммат ўйин-кулгуларига сарфловчи, маҳаллий халқни эса камбағаллиқда ва нодонлиқда сақловчи ифлос чўчқалар деб ҳисоблашар экан. У яқин орада Саркка

55

қарши буюк қўзғалиш рўй беришини ва Флорина бойликлари қонуний эгаларига топширилажагини билди.
— Аммо, сквайрлар ва назоратчилар қуролланишган-ку... — ҳайрон бўдди Теренс.
Шунда унга Трантор, яъни кейинги юз йилликларда кенгайиб Галактикадаги инсон зоти яшайдиган сайёраларнинг қарийб ярмисини ўз ичига олган улкан давлат ҳақида сўзлаб беришди. Трантор, дейишди улар, флориналиклар ёрдамида Саркни тор-мор келтиради.
— Бироқ, — деди Теренс аввал ўзига, кейин бошқаларга. — Трантор шунчалик буюк, Флорина эса кичкинагина, бу ҳолда Трантор янада каттароқ ва золимроқ ҳукмдор бўлиб қолмайдими? Агарда бу қутулишнинг ягона йўли ҳисобланса, ундан кўра Сарк истибдодига чидаган яхши-ку.
Лекин улар Теренснинг устидан кулишди ва бу ерда эшитганлари ҳақида бировга ғиринг деса гумдон қилажакларини айтиб ҳайдаб юборишди.
Теренс бир қанча вақт Хавфсизлик Бўлимида ҳам ишлади, — бунга унча-бунча флориналик муяссар бўла олмасди. Теренс бу хизматда юриб, бутун сиёсат турли фитналардан иборат экан, деган фикрга келди. Флоринадаги айрим кишилар эса қандайдир йўллар билан тил топишиб, қўзғолонга тайёргарлик кўришарди. Одатда, уларни маблағ билан Трантор таъминларди. Баъзан эса бўлажак исёнчилар Флорина бошқа бировнинг ёрдамисиз ҳам ғалаба қила олади, деб ўйлардилар.
Энди эса манави, қачонлардир коинот тадқиқотчиси бўлган, ҳозир эса ҳар бир флориналик ҳаётига таҳдид қилаётган қандайдир хавф ҳақида ғўлдираётган кўримсизгина одам унда умид уйғотди...
***

56

Теренс тунги ёмғир ёғиб ўтган, булутлар орасидан хирагина милтиллаб турган юлдузлар ёғдуси тушаётган дала бўйлаб юрарди. У Флоринанинг бойлиги ҳамда бошига тушган балоси бўлган кирт бўйини тўйиб ҳидларди.
***
У хомхаёлликдан йироқ эди. Ҳа, у энди Резидент эмас. Ҳатто флориналик озод деҳқон ҳам эмас. У — қочоқ, беркиниб юришга мажбур жиноятчи. Бироқ, охирги кунларда унинг қўлида Саркка қарши буюк куч мавжуд эди. У янгилишаётгани йўқ. У Рикнинг ёдига тушган нарсалар тўғрилигини, унинг қачонлардир коинот тадқиқотчиси бўлганлигини ва у эсини йўқотар даражада руҳият зонди таъсирига учраганлигини биларди.
Бироқ, ҳозир Рик ўзини флориналик ватанпарвар қилиб кўрсатган, аслида эса Трантор жосуси бўлган — бунга аввал бошданоқ шубҳаланмаганди, келбатли кимсанинг қўлидадир. Ахир, Пастки шаҳарнинг қайси фуқароси радарли қалбаки тандир қура олади?
Нима бўлганда ҳам Рикни Трантор ихтиёрига қолдириб бўлмайди. У нима қилишини билади. Фақат тонг отишини кутиш лозим.
***
Жунц Клерк билан суҳбат қургандан сўнг ўн соат ўтгач, яна Людиган Эбл билан учрашди.
Қария Эбл бу гал ҳам Салим Жунцни одатдаги меҳмоннавозлик билан кутиб олди, лекин ўзини унинг олдида айбдордек тутарди. Уларнинг биринчи учрашувларида (бунга анча бўлди, деярли бир Намунавий йил) Эбл унинг коинот тадқиқотчиси ҳақидаги ҳикоясига эътибор бермаганди. Ўша

57

вақтда у фақат бир нарсани ўйлаганди: бундан Транторга қандай наф бор?
***
Трантор! У элчининг ўй-фикрлари орасида ҳамиша биринчи ўринда турарди, лекин Эбл юлдузлар жаннатини ёки Трантор ҳарбий кучларининг сариқ нишонини қуёш ва коинот кемалари билан қўшиб илоҳийлаштирувчи аҳмоқлардан эмасди.
Очиғи, у том маънодаги ватанпарвар ҳам эмасди, унинг учун Трантор Трантор сифатида ҳеч қандай аҳамиятга эга эмас эди.
Бироқ, у тинчлик тарафдори эди. Бунинг устига у кексайиб борар ва ўзининг қадаҳидаги майни, бешовқин мусиқали муҳитни, тушки овқатдан кейинги уйқуни ҳамда шошилмай қазои-муаллақни кутишни хуш кўрарди. У барча одамлар шундай бўлишлари керак деб ҳисобларди, лекин одамлар урушга ва вайронагарчиликларга муккадан кетишганди. Улар фазо бўшлиқларида музлаб қолишар, атомлар портлашидан буғланиб кетишар, қамал қилинган, ўққа тутилаётган сайёраларда очдан ўлишарди.
Эблнинг хонасида Трантор харитаси — Галактика қолипининг уч ўлчамли биллур қуббаси осиғлиқ турарди. Юлдузлар оппоқ олмосдек чақнаб турардилар, туманликлар ёрқин ёки қорамтир хиралик эдилар, анча тублиқда эса Трантор Республикасини билдирувчи бир қанча мовий ранг учқунлар милтирардилар.
Харита тарихий бўлиб, унинг тугмаси бор эди — улар ёрдамида ҳар эллик йилдан сўнг Трантор атрофида кўплаб мовий юлдузлар чақнаётганини кузатиш мумкин эди.
Ўнта тугманинг оддийгина босилиши натижасида бир ярим минг йил ўтар ва Трантор тасарруфига Галактиканинг ярми қўшиларди.

58

Трантор Республикасининг Трантор Иттифоқига айланиш йўли тоғ-тоғ ҳалок бўлган одамлар, кули фазога совурилган кемалар, йўқ қилинган оламлар устидан ўтганди. Буларнинг ҳаммаси Транторга куч берарди.
Ҳозир эса Трантор янги ўзгариш бўсағасида, яъни унинг таъсири барча юлдузларга тарқатилиб, Трантор Иттифоқининг Галактика Иттифоқига айланиш ва натижада умумжаҳон тинчлиги вужудга келиши олдида ҳаяжондан титрарди. Эбл худди шундай тинчликни истарди.
Хуллас, эҳтиёткор Элчи доктор Жунц билан бир йил илгари ўтказган суҳбатида "бундан Транторга қандай наф бор?" деган фикрнигина кўнглидан ўтказганди.
***
—Йўқ, мен орқамдан қўйилган жосусларингиздан ранжимаяпман, — деди Жунц. — Балки, сиз эҳтиёткор одамдирсиз, ҳеч кимга ва ҳеч нарсага ишонишингиз керак эмасдир. Аммо, ҳар ҳолда айтинг-чи, нега менга қидирилаётган кишининг манзилгоҳи аниқланганини хабар қилмадингиз? Ёки сиз ҳам у бир йил Флоринада яшаганини, уни Саркдан қидириш бефойда эканини билмаганмидингиз? Бироқ, ҳозир сиз уни топибсиз ва мен у билан суҳбатлашишим зарур.
—Афсуски, бунинг иложи йўқ.
—Нега?
—Яхши, мен сизга очиғини айтаман: Шунинг учунки, ўн
икки соат аввал Матт Хоровни — трантор жосусини Флорина назоратчиси ўлдирган. У ўз новвойхонасида яшириб қўйган икки флориналик аёл ва эркак, сиз қидираётган кузатувчи бўлиши керак, изсиз йўқолишган. Афтидан, уларни сквайрлар тутиб олишган бўлишса керак.
Жунц оромкурсидан турди.

4 Фермент — организмдаги кимёвий ўзгаришларга ёрдам берувчи мураккаб органик модда.

59

Эбл хотиржамлик билан май тўлдирилган қадаҳни лабларига яқинлаштирар экан, сўз қотди:
— Расмий томондан мен ҳеч нарса қилолмайман. Ўлдирилган киши флориналик эди, йўқолганларнинг ҳам флориналик эмаслигини биз исбот этолмаймиз.